Sociaal-economische keuzes nodig voor toekomstbestendige omgang met water
De uitdagingen in Nederland rond waterkwaliteit, waterbeschikbaarheid en waterveiligheid vragen om een combinatie van technologische innovaties en sociaal-economische keuzes. Dat zegt de Sociaal-Economische Raad (SER) in de signalering ‘Naar een toekomstbestendige omgang met water’, die is bedoeld om het gesprek hierover verder te brengen.
Technologische oplossingen, waar Nederland ook goed in is, blijven nodig maar zijn niet voldoende. Een breder en samenhangend perspectief is nodig, van waaruit keuzes kunnen worden gemaakt die bijdragen aan een fundamentele omslag in onze omgang met water. In de signalering stelt de SER daarvoor vijf sociaal-economische vraagstukken centraal: structurele omgang met droogte, de verdeling van kosten, de waardering van water, de sturende rol van water en bodem, en het dragen van risico’s.
“Ons land heeft te maken met soms teveel, soms te weinig en vaak te vies water. Dat is op langere termijn niet houdbaar,” zegt Steven van Eijck, SER-kroonlid en voorzitter van de commissie die de signalering opstelde. “We staan voor fundamentele keuzes, waarbij de samenhang tussen verschillende maatschappelijke opgaven van belang is. Dat betekent naast een verantwoorde omgang met energie en grondstoffen ook een verantwoorde omgang met water. Hoe gaan we het water verdelen? Wie betaalt waarvoor en wanneer? Dat zijn urgente vragen waarover we het gesprek met elkaar moeten aangaan, vandaar deze signalering.”
Vraagstukken
De signalering gaat in op vijf sociaal-economische vraagstukken rond water: structurele omgang met droogte, financieringsprincipes, waardering van water, rekening houden met water en bodem, en kosten van schade en risico’s.
Structurele omgang met droogte
De kans op een zoetwatertekort neemt toe door opwarming en zeespiegelstijging. Nederland heeft via een verdringingsreeks vastgelegd hoe water bij ernstige droogte voor korte tijd en in geval van nood wordt verdeeld over verschillende gebruikers. De reeks biedt echter geen oplossing als er sprake is van langere perioden van droogte. Er ligt daarom een opgave in het zoeken naar een aanpak die een structurele, rechtvaardige prioritering van het watergebruik biedt, naast innovatieve technologische maatregelen.
Financieringsprincipes
Het Nederlandse waterbeheer heeft een robuust financieringsstelsel. In toenemende mate staan echter de onderliggende principes ter discussie zoals solidariteit, de vervuiler betaalt en de kostenveroorzaker betaalt. Er moet nader worden verkend hoe deze principes ervoor kunnen zorgen dat gewenst gedrag wordt gestimuleerd en de kostenverdeling als rechtvaardiger wordt beschouwd.
Waardering van water
Water is van onschatbare waarde voor de samenleving, maar het toekennen van de juiste waarde aan water is niet eenvoudig. De waarde zou zowel schaarste en overlast als de uiteenlopende baten moeten reflecteren. Het passend waarderen van water (met inachtneming van de lasten) biedt ook kansen voor duurzame groei en innovatie door bedrijven. De vraag is hoe meer waarde aan water kan worden toegekend op een manier die zorgt voor een betere (en betaalbare) omgang met water.
Rekening houden met water en bodem
De waterproblematiek vraagt om meer ruimte (bijvoorbeeld natuurlijkvriendelijke oevers, dijken). Dit geldt ook voor andere maatschappelijke opgaven (bijvoorbeeld woningbouw, natuur). In beleid wordt gesteld dat rekening moet worden gehouden met water en bodem bij onze ruimtelijke ordening, maar over de manier waarop verschillen de meningen. Het is een uitdaging om dit uitgangspunt praktisch toepasbaar te maken, zodat de rol van water en bodem goed wordt meegenomen bij afwegingen hieromtrent.
Kosten van schade en risico’s
Wateroverlast en droogte vormen aanzienlijke risico’s voor huiseigenaren en de economie. Schade als gevolg van wateroverlast en overstromingen is niet altijd verzekerd. De overheid kan onder voorwaarden helpen, maar nooit alle schade vergoeden in geval van een ramp. Momenteel ontbreekt een publiek-private compensatie-infrastructuur om schade bij wateroverlast en overstromingen te vergoeden. Dit leidt tot onduidelijkheid en heeft daardoor negatieve gevolgen voor burgers en het vestigingsklimaat voor bedrijven. Er zijn keuzes nodig om te komen tot een effectieve en rechtvaardige verdeling van de kosten en risico’s van waterschade.
Verdieping
Bij de signalering wordt ook een verdiepend document gepubliceerd. Hierin zijn de vijf sociaal-economische vraagstukken in relatie tot de waterproblematiek uitgebreider uitgewerkt en is aandacht voor de huidige inspanningen om deze problematiek aan te pakken.
