‘Maak beleid en regelgeving voor mantelzorgers specifieker’
Mantelzorgers zijn van onschatbare waarde: mede door hun bijdrage blijft de zorg betaalbaar. Die bijdrage lijkt misschien ‘gratis’, maar is dat voor de mantelzorgers zelf niet, zegt jurist en universitair docent (RU) Femke de Kievit. Vooral wie langdurig intensief mantelzorg verleent, loopt grote financiële risico’s. De Kievit pleit voor specifiekere steun aan mantelzorgers die het écht nodig hebben. “Dat is beter dan een cadeaubon van 70 euro voor alle mantelzorgers.”
Tekst: Berber Bijma | Leestijd 4 minuten
Aan het woord:
In ieder beleidsdocument over mantelzorg staan ronkende woorden over het belang van deze zorg. Mantelzorgers houden de samenleving draaiende en de zorg betaalbaar. Ook voor de sociale samenhang zijn ze goud waard. Die lovende woorden gaan voor de 5 miljoen mantelzorgers in ons land vooralsnog niet samen met doordacht en stimulerend overheidsbeleid, ziet Femke de Kievit. Zij promoveerde in 2024 op een onderzoek naar overheidsbeleid en regelgeving om mantelzorgers te ondersteunen. De SER werkt momenteel aan een advies over de combineerbaarheid van werk en mantelzorg, dat naar verwachting dit najaar uitkomt.
Mantelzorg ziet er op het eerste gezicht misschien uit als een vrijwillige keuze: “ik vind het mooi of belangrijk om voor mijn ouders of mijn chronisch zieke kind te zorgen en daar heb ik veel voor over”. Van dat idyllische beeld lijkt het overheidsbeleid ook uit te gaan, zegt De Kievit. ‘Vanuit deze visie zijn er allerlei tools om werk en mantelzorg te kunnen combineren. Bijvoorbeeld het kort- en langdurend zorgverlof, waarvan overigens alleen het kortdurend verlof doorbetaald wordt, of de Wet flexibel werken, waardoor je arbeidstijden en arbeidsplaats wat kunt aanpassen. Als je keuzes wilt maken die verder gaan, is dat jouw keuze en zijn de bijbehorende financiële risico’s voor jouw rekening. In mijn optiek is dat niet rechtvaardig, omdat de formele zorg zó leunt op mantelzorg, dat die keuze niet altijd vrijwillig is. Hoe meer bezuinigingen op de professionele zorg, hoe meer er bij mantelzorgers terechtkomt. En niemand laat zijn ouders dan aan hun lot over. Het is de taak van de overheid om mantelzorgers voldoende tegen de risico’s van zorgen te beschermen.’
‘De grootste risico’s voor mantelzorgers zijn overbelasting en het inleveren van verdiencapaciteit ’
De grootste risico’s voor mantelzorgers zijn overbelasting en het inleveren van verdiencapaciteit, zegt De Kievit. De financiële ‘bijdrage’ van de mantelzorger bestaat bijvoorbeeld uit minder gaan werken, tijdelijk stoppen met werk, niet méér kunnen gaan werken maar ook: een promotie voorbij laten gaan of mislopen. Het verlies van verdiencapaciteit kan daarom nog jarenlang doorwerken en treft vooral vrouwen. ‘Mantelzorg als geheel is redelijk gelijk verdeeld over mannen en vrouwen. Maar de intensieve, langdurige mantelzorg komt vooral van vrouwen. En dat is juist de mantelzorg die de grootste risico’s oplevert.’
Gerelateerd artikel
Specifieker beleid
Wat zou de overheid kunnen doen om juist de meest kwetsbare mantelzorgers te ondersteunen? Dat begint bij een meer doordacht beleid. De Kievit: ‘Er bestaan veel verschillende vormen van mantelzorg. Dat varieert van een paar jaar lang een paar uur per week, tot een paar weken heel intensief tot jarenlang heel intensief.’ Ondanks al die verschillen is het beleid heel generiek. ‘Er zijn veel regelingen die voor een grote groep mantelzorgers gelden. Vaak zijn dat compensaties of vormen van ondersteuning. Denk aan cursussen voor mantelzorgers of een jaarlijks mantelzorgcompliment. Zo’n cadeaubon van 70 euro is aardig, maar voor de groep die het echt nodig heeft, zijn grotere ondersteunende regelingen nodig. De overheid kan overwegen om allerlei bestaande regelingen te vervangen voor grotere regelingen voor een kleinere groep. Dat begint bij vaststellen: welke mantelzorgers lopen de meeste risico’s en waarmee zijn zij geholpen? Waarschijnlijk is dat een financiële bijdrage die ze naar eigen inzicht kunnen inzetten, juist vanwege de diversiteit van mantelzorgers. De één is wellicht geholpen met een persoonsgebonden budget, de ander met een compensatie van het inkomensverlies. Je kunt ook creatiever denken: een bepaalde vrijstelling van de erfbelasting voor mantelzorgers, een sociale verzekering vergelijkbaar met die voor zwangerschap of arbeidsongeschiktheid.’
‘De overheid zou bestaande regelingen kunnen vervangen door grotere regelingen voor een kleinere groep’
De heikele vraag is natuurlijk: wie gaat dat betalen? De Kievit: ‘Of je onder de streep goedkoper, even duur of duurder uit bent als je generieke regelingen vervangt door meer specifieke, weet ik niet. Maar dat geld wordt dan in ieder geval gerichter ingezet. En natuurlijk moet je bespreken welke bijdrage de overheid, de werkgever en de mantelzorger leveren. Het zal al een grote verbetering zijn als dat debat gevoerd wordt.’
Uiteindelijk kosten besparen
Ze realiseert zich dat het onderwerp mantelzorg niet bovenaan de politieke agenda staat. ‘Toch heb ik de indruk dat er beweging ontstaat op dit onderwerp. Iedereen ziet dat mantelzorg steeds belangrijker wordt. Met het overeind houden van mantelzorgers kan de overheid uiteindelijk kosten besparen.’
Als ze de opstellers van het SER-advies iets mag meegeven, is het dit: ‘Durf buiten de gebaande paden te denken. Laat je niet verleiden om de beleidstaal die we al jaren horen, nog een keer te herhalen. Ik hoop dat de SER met creatieve ideeën komt voor grotere regelingen, het verzachten van financiële risico’s aandacht geeft en wellicht ook komt met een voorzet voor de groep die daar het meest behoefte aan heeft.’
