Water verdient het: sociaal-economische aandacht voor water is hard nodig
Hoe komt het toch dat bijna niemand weet wat een liter water uit de kraan kost? Of wie we moeten bellen als er water in de kelder staat, wat waterschappen doen, wie verantwoordelijk is voor de dijken, het kustonderhoud en het zuiveren van ons afvalwater.
Mijn antwoord op deze vragen ervaar ik als een compliment én een probleem voor de watersector.
Leestijd: 3 minuten
Column van:
De watersector is de oudste bestuursstructuur in ons land: de waterschappen bestaan al meer dan 800 jaar en hebben niet alleen ons land letterlijk vormgegeven maar ook hun stempel gedrukt op onze poldercultuur. Een vorm van overleg en samenwerken tussen belanghebbenden die gericht is op het bereiken van uitvoerbare resultaten. We leven in de best beveiligde delta ter wereld, profiteren van onze ligging met onze havens en bevaarbare rivieren, we hebben een zeer betrouwbare drinkwatervoorziening en hebben de verdeling van water over verschillende gebruikers ingenieus ingericht.
We hebben het zó goed georganiseerd dat we er geen omkijken meer naar hebben. En dat doen de meeste burgers en bedrijven dan ook niet. Paradoxaal genoeg heeft de optimale werking van de watersector tot gevolg dat er weinig prikkels zijn om het anders aan te pakken.
En dat vind ik eigenlijk wél een probleem. Want klimaatverandering leidt nu en in de toekomst tot nieuwe uitdagingen: langere perioden van droogte en waterschaarste, extremere neerslagperioden met wateroverlast en overstromingen, meer waterkwaliteitsproblemen door verzilting en nieuwe verontreinigingen, om er maar een paar te noemen. Deze veranderingen kunnen niet in de ‘backoffice’ van de ingenieurs worden opgelost. Ook al zijn mijn collega’s bij kennisinstituut Deltares en met hen vele anderen daar hard mee aan de slag. Daarom is het zo belangrijk dat de SER onlangs een signalenrapport rond water heeft uitgebracht.
Want het is in mijn ogen ook belangrijk dat we een maatschappelijk debat voeren over de toekomst van het waterbeheer. Ik zie daarbij drie belangrijke invalshoeken.
De eerste kwestie draait om de mythe van de zekerheid. De deskundigen in het waterbeheer weten dat we onze dijken en ons systeem zodanig inrichten dat de kans op overstromingen of wateroverlast wordt beperkt tot een vastgestelde norm. Dat betekent natuurlijk niet, dat er geen ernstige omstandigheden meer kunnen voorkomen. We hoeven maar terug te gaan naar de zomer van 2021 met enorme overstromingen, om ons te realiseren dat er zeer grote schade is opgetreden. We zijn maar net ontsnapt aan een ramp met slachtoffers.
Omdat de omstandigheden minder voorspelbaar worden, zou het goed zijn als we de samenleving voorbereiden op een minder perfecte publieke dienstverlening én meer eigen verantwoordelijkheid en weerbaarheid.
De tweede kwestie draait om de publieke versnippering van taken, rollen en verantwoordelijkheden in het waterbeheer. Elk voordeel heeft zijn nadeel: de kwaliteit van de afzonderlijke partijen, gemeenten, provincies, waterschappen, drinkwaterbedrijven en het Rijk is zonder meer goed voor elkaar. Maar de taakscheiding en de eigen bekostigingssystemen leiden er wel toe dat elke partij zijn eigen optimum nastreeft. En ook al is dit al dertig jaar onderwerp van gesprek, er is nog steeds veel doelmatigheid te winnen in de waterketen en het watersysteembeheer.
De derde kwestie noem ik maar ‘de geest van Lely’. Bij zijn standbeeld op de Afsluitdijk staat de uitspraak: ‘een land dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’.
Gerelateerd artikel
Ik was betrokken bij prachtige programma’s, zoals Ruimte voor de Rivier, Zwakke Schakels in de kust en de Zandmotor. Deze programma’s werden gedreven door een waterstaatkundige zorg (de hoge rivierafvoeren of zwakke plekken in de kustverdediging), maar transformeerden tot prachtige waterbouwkundige ruimtelijke veranderingen. Het land is er veiliger én mooier van geworden. De waterbouw heeft de ruimte verandert. En dat is wat ik zou willen aanwakkeren: een watersector die in staat is om de uitdaging van klimaatverandering niet als technisch probleem te willen oplossen, maar dit te gebruiken om te verlangen naar de toekomst en daar samen aan te bouwen. Dat is van belang voor zowel ons welzijn als onze welvaart. En hiervoor is sociaal-economische aandacht onontbeerlijk.
