Bedreigingen door AI in de creatieve sector

Dit artikel duikt dieper in op de beroepen die het risico lopen op werk- en inkomensverlies door AI-systemen. We gingen daarvoor in gesprek met de Kunstenbond, vakbond van de creatieve en culturele sector, om meer inzicht te krijgen in welke impact AI heeft op de creatieve sector. Als je aan de creatieve sector denkt, dan komen waarschijnlijk de artiesten in je op die zaterdagavond op het podium staan of van wie je de kunst aan de muur hebt hangen. De sector is echter veel breder en omvat ook een groot aantal ondersteuners zoals lichttechnici. De creatieve sector kent voornamelijk mensen die sterk gespecialiseerd zijn in een specifieke taak. 

Generatieve AI ondersteunt mensen binnen de creatieve sector in hun werkzaamheden. Zo worden AI-toepassingen al langer gebruikt om bijvoorbeeld muziek of film te genereren en maken digitale toepassingen het mogelijk om gemakkelijk foto's te retoucheren. Ook kan het aanzetten tot een nieuwe kunstvorm, zo worden er nu in verschillende musea tentoonstellingen georganiseerd met AI gegenereerde kunst. 

Gestapeld inkomen onder druk 

In de creatieve sector wordt voornamelijk gewerkt in een zzp-constructie en is er vaker sprake van een gestapeld inkomen. Een deel van de inkomsten bestaan uit enkele grote opdrachten waarbij specifiek artistieke talenten worden gebruikt. Voor een gearriveerde bovenlaag van kunstenaars zorgen deze optredens en klussen voor voldoende inkomen. Een ander deel van de sector is voor een stabiele inkomstenbron afhankelijk van opdrachten in het commerciële circuit die vaak artistiek of inhoudelijk minder interessant zijn. Deze opdrachten zijn essentieel om vaste lasten te betalen en bieden ruimte om vaardigheden te trainen of naamsbekendheid te krijgen.  

Met de opkomst van generatieve AI-modellen bestaat er in de creatieve sector de zorg dat deze stabiele inkomstenbronnen worden aangetast. Een organisatie is in staat om met generatieve AI zelf content te maken, of verwacht een lagere prijs omdat AI wordt gebruikt. De Kunstenbond maakt zich daarom zorgen dat generatieve AI leidt tot werkverlies en verschraling van het verdienvermogen in de hele sector. Dit weegt zwaarder bij de meer industriële kant van de sector dan de zuiver artistieke kant. 

De omvang van het werkverlies is nog moeilijk te becijferen. Het is door de vele zzp-constructies in de sector, lastig na te gaan waarom een opdracht niet gegund wordt. Ook is het door de grote verscheidenheid aan subsectoren niet zichtbaar of dit ook sectorbreed plaatsvindt. Toch zijn er signalen, bijvoorbeeld bij animatie studio's. Zij merken dat in veel animaties die worden gepubliceerd, (slecht) gegenereerde content wordt gebruikt, in plaats van dat deze door een mens zijn vormgegeven. Ook geeft de Kunstenbond aan dat illustratoren vaak covers of hele boeken zien verschijnen die overduidelijk door AI zijn gemaakt. Het blijft echter moeilijk hard te maken dat het ten koste van hun eigen opdracht is gebeurd.

Auteursrecht

Daarnaast maakt generatieve AI gebruik van werk dat al bestaat, op internet of via foto’s die op internet zijn geplaatst. Normaal gesproken worden deze kunstwerken auteursrechtelijk en intellectueel beschermd. Het werk van makers en kunstenaars wordt vaak tegen deze regels in en zonder toestemming gebruikt, door het scrapen van het internet dat nodig was om de AI-modellen te trainen. Generatieve AI-toepassingen kunnen zo goedkoop werk produceren dat concurreert met werk van de levende kunstenaars. Hierdoor wordt het voor de creatieve sector moeilijker om normaal betaald te worden voor het werk dat ze leveren. 

Dit speelt zich bijvoorbeeld af onder de stemacteurs. Stemacteurs kunnen worden gevraagd om voor een vast bedrag AI te trainen om teksten geloofwaardig om te zetten in tekst. Als het model eenmaal volwassen is, zijn de stemacteurs niet meer nodig en raken de stemacteurs overbodig. Dit vormt binnen de sector een groot dilemma.  

In gesprek met ACT, de Belangenvereniging voor acteurs, komt naar voren dat door deze manier van werken de risico’s van het gebruik van AI doorgeschoven naar de zwakste schakel. ACT geeft aan dat het voor een stemacteur daarom belangrijk is om te weten welke technieken er worden gebruikt en hoe ze hun werk contractueel kunnen beschermen. In veel gevallen gaat de stemacteur akkoord met slechte voorwaarden en komt daarmee het duurzame verdienvermogen in gevaar. Ook ziet ACT dat bedrijven zich niet altijd houden aan de contractuele afspraken of dat er wordt gedreigd om een andere acteur te gebruiken die geen AI-clausule in zijn contract heeft opgenomen.  

Sociaal convenant 

In Nederland zijn met behulp van platformACCT de eerste stappen gezet naar een sociaal convenant voor de culturele en creatieve sector (volgend uit een advies van de SER in 2017). Hierin zouden afspraken gemaakt moeten worden over fair pay (eerlijke betaling) en fair practice (goed werkgeverschap), maar wordt nog niet over de inzet van technologie gesproken. Ook verloopt het proces moeizaam, omdat er veel verschillende subsectoren zijn en bijvoorbeeld het uitblijven van voldoende subsidie voor kunst en cultuur tot terughoudendheid leidt om afspraken te maken. Volgens de Kunstenbond is de creatieve sector daarom gebaat bij onderzoek naar de impact op het verdienvermogen dat AI daadwerkelijk heeft. 

Nieuwe verdienmodellen 

De Kunstenbond geeft aan dat AI geen natuurverschijnsel is, maar een menselijke vinding waaraan de mens ook grenzen kan stellen. Met behulp van AI-technologie zijn er veel nieuwe manieren waarop creativiteit tot uiting kan komen. Daarmee ontstaan ook nieuwe mogelijkheden tot het genereren van inkomsten, zoals de samenwerking van de artiesten Grimes en Createsafe met TuneCore. Ze maken het mogelijk om, tegen de helft van de inkomsten, op legale wijze gebruik te maken van gegenereerd (stem-) geluid voor je eigen productie. Met dit soort nieuwe verdienmodellen, afspraken over fair pay en naleving van de wettelijke regels, kan AI ook ondersteunend zijn voor de creatieve sector.  

Op verzoek van het vorige kabinet is de SER bezig met het verkennen van de impact van AI op de toekomst van werk. Dit artikel is onderdeel van een reeks om de impact van nieuwe AI-toepassingen te illustreren. Het advies wordt begin volgend jaar verwacht.