Alleen al in Nederland overlijden jaarlijks naar schatting 2.700 mensen aan werkgerelateerde kanker. Hoe verlagen we de risico’s van werken met kankerverwekkende stoffen? Hoogleraar Dick Heederik is lid van de Subcommissie Grenswaarden Stoffen op de Werkplek bij de SER (SER-GSW): “Werkgevers kunnen het productieproces aanpassen en kijken naar alternatieven of nieuwe technologieën.”
Tekst: Beatrice Keunen
Aan het woord:
“Op veel uiteenlopende plaatsen. Het hangt af van de stof waarover je het hebt. Dat kan asbest zijn, waaraan je als werknemer in de bouw wordt blootgesteld. Of bij de sloop van constructies, of op scheepswerven waar schepen of ketels ermee geïsoleerd kunnen zijn. ”
“Dan heb je de stof chroom-6, die vooral is gebruikt om metaalcorrosie van vliegtuigen, tanks en ook treinen tegen te gaan. Denk daarbij aan werknemers in het leger of bij vliegmaatschappijen die deze transportmiddelen schuren en verven. Ook dieseldampen wil ik in dit verband graag aanhalen. Dan heb je het over onderhoudsmedewerkers bij bus-remises, garages en ferry’s waar vrachtwagen oprijden, omdat ze bijvoorbeeld naar Engeland gaan.”
“De stoffen die ik aanhaal, worden door de Gezondheidsraad en de International Agency for Research on Cancer (IARC) van de World Health Organisation (WHO) allemaal gezien als stoffen die kanker kunnen veroorzaken. Over asbest bestaat geen discussie: het veroorzaakt longvlieskanker en longkanker. En naarmate je meer bewijsvoering hebt, kun je er ook andere vormen van kanker aan gaan toeschrijven, zoals recent strottenhoofd- en eierstokkanker. Vandaar het landelijk asbestverbod in 1993. En in Europa gold dat vanaf 2005.
“Voor dieseluitlaatgassen is door het IARC en ook de Gezondheidsraad de conclusie getrokken dat deze kankerverwekkend zijn. Over het verband tussen chroom-6 en het ontstaan van longkanker – bij bijvoorbeeld personeel van het ministerie van Defensie – geldt hetzelfde.”
“Natuurlijk willen we dat als het maar enigszins kan. Hebben deze stoffen echter essentiële eigenschappen voor bepaalde producten, dan is dat niet mogelijk. Vaak wordt dan gezocht naar een zogenaamde veilige grenswaarde, en die is afhankelijk van het proces waarmee de stof kanker veroorzaakt. Er zijn stoffen die geen tumoren veroorzaken mits de blootstelling ónder een specifieke grenswaarde blijft.”
“Dat beoordelen we op grond van proeven of toxicologische experimenten. Mijn vraag blijft vaak: ‘Zijn we voldoende zeker over het mechanisme waarlangs de specifieke stof kanker veroorzaakt?’ In die zin pleit ik vanuit de commissie Grenswaarden Stoffen op de Werkplek (zie kader, red.) altijd voor een zo breed mogelijk onderzoek. Voor veel stoffen is echter geen grenswaarde af te leiden en dan moeten we accepteren dat er altijd een risico op kanker bestaat. Bij lage blootstelling is dat overigens gering.”
“Kanker door blootstelling aan asbest is groot en heeft geleid tot een hele grote gezondheidslast met honderden longvlies- en longkankergevallen per jaar. Voor een stof als steenstof of silica, die ook in de top tien van kankerverwekkende stoffen staat, is de gezondheidslast geringer. ”
“De Gezondheidsraad berekent de blootstelling waarbij we het risico op kanker maatschappelijk gezien nog net accepteren (het maximaal toelaatbaar risico), en het blootstellingsniveau waaronder we het risico verwaarloosbaar vinden.”
“Onder een maximaal toelaatbaar niveau blijven, vraagt van de werkgever om het productieproces zo aan te passen dat het werken met giftige stoffen veilig is. De rubberindustrie is daarvan een goed voorbeeld. Bij de productie van rubber worden stoffen gebruikt die kankerverwekkend zijn. Door veel ziekte- en sterfgevallen in deze sector, neem de autobandenproductie, bestaat het maakproces nu uit afgesloten systemen. Het risico op tumoren is hierdoor aantoonbaar verlaagd.”
“Inderdaad. Er blijft altijd een risico, ook als een proces geheel gesloten is. Het gebeurt als je even moet afwijken van de normale procedure, zoals bij technisch onderhoud of bij het schoonmaken van het machinepark. Zelfs in optimaal beschermende bedrijfskleding kan het dan misgaan.
“Dit voorkomen vraagt om goede scholing van de werknemer en ervaring in het gebruik van technieken die de gevaarlijke blootstelling alsnog vermijden. Het dragen van beschermende kleding kan helpen, maar is niet de beste optie. Gebruik ervan is overigens geen feest, het kan de ademhaling belemmeren.”
“Op grond van hun arbeidsomstandighedenbeleid moeten werkgevers zich afvragen of het écht nodig is de stof te gebruiken. Zijn er misschien alternatieven voorhanden? Dit alles vraagt om goede kennis van toxische stoffen, het zoeken naar alternatieven en/of naar nieuwe technologieën om de blootstelling te verlagen. Neem vorkheftrucks die rijden op diesel om vrachten van schepen te lossen of in pakhuizen goederen te verplaatsen. Elektrisch aangedreven trucks zijn een goed alternatief.”
“Ik denk dan aan de landelijke procedure die we hiervoor hanteren met partijen die vanuit een eigen rol hieraan bijdragen. Allereerst is er de Gezondheidsraad die stoffen beoordeelt en de concentraties berekent voor het maximale toelaatbare, en voor het verwaarloosbare risiconiveau in Nederland. ”
“De SER-GSW voert vervolgens haalbaarheidsonderzoek uit onder sectoren en bedrijfsleven om de grenswaarde voor blootstelling aan de giftige stof vast te stellen, en daarover aan het ministerie van SZW te adviseren. Dat deden we bijvoorbeeld recent voor arseen en arseenverbindingen. In het project Haalbaarheidsonderzoek Nieuwe Stijl (HONS) werken we nu met diverse partijen aan een meer systematische en evidence based systematiek voor het vaststellen van de haalbaarheid van een grenswaarde. ”
“SZW stelt vervolgens, op basis van het advies, de grenswaarde vast en kan hierover voorlichtingscampagnes lanceren. De Arbeidsinspectie inspecteert of bedrijven zich aan de regels houden. Daarmee is de cirkel rond.”
Wat is de veilige grenswaarde van een stof waarmee in jouw bedrijf wordt gewerkt? Met deze vraag kun je terecht bij de Databank Grenswaarden ondergebracht bij de SER. Aan de hand van grenswaarden kunnen overheid en bedrijven beoordelen of er gezondheidsrisico’s bestaan voor werknemers (én hun nageslacht), die met toxische stoffen werken.
Volgens het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) wordt 53% van de werkgerelateerde sterfgevallen in de EU en andere ontwikkelde landen, (circa 80.000 mensen per jaar) in verband gebracht met blootstelling aan kankerverwekkende stoffen. Om bewustwording van de risico’s te vergroten, zijn er diverse initiatieven in EU-verband. Bijvoorbeeld de Roadmap on carcinogens, met informatie over de risico’s van blootstelling aan kankerverwekkende stoffen op de werkplek en goede praktijken. Daarnaast is er het Europese Beating Cancer Plan. Ook worden de Europese richtlijnen ter bescherming van werknemers tegen de risico's van blootstelling aan kankerverwekkende stoffen op het werk herzien.
