De dijk is verlegd, de polder verbreed. Mariëtte Hamer heeft als SER-voorzitter gedaan waar ze 7,5 jaar geleden voor kwam. Strijden tegen kansenongelijkheid. Verbinden in plaats van versplinteren. Nu gaat ze als regeringscommissaris haar misschien wel zwaarste strijd aan: die tegen machtsongelijkheid.
Lees door onder de foto
Mariëtte Hamer zette de deuren van de SER wijd open, verbreedde de dialoog en haalde jongeren binnen. Ze streed voor diversiteit en een vrouwenquotum, gaf de aanzet voor het preventieakkoord en wist de sociale partners na jaren steggelen te verenigen in een pensioenakkoord. Ze richtte een coronadenktank op die midden in de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog alvast nadacht over herstel. En ze bleef geloven in de totstandkoming van een middellange termijn-advies (MLT) voor het nieuw te vormen kabinet, met een visie op de toekomst van de arbeidsmarkt en brede welvaart. En dat kwam er inderdaad, in juni 2021: 'Zekerheid voor mensen, een wendbare economie en herstel van de samenleving'.
Haar plan was om het MLT-advies onder de arm mee te nemen bij haar bezoek als SER-voorzitter aan de informateur. Maar die informateur werd ze zelf. Het lukte haar niet om de impasse in de formatie te doorbreken en tot een nieuwe kabinetssamenstelling te komen. Maar met alle SER-adviezen van de afgelopen jaren in haar achterhoofd, zette ze wel de hoofdlijnen neer van de opgaven waar het nieuwe kabinet mee aan de slag moet. In het coalitieakkoord van Rutte-IV zijn de hoofdelementen uit MLT-advies één op één terug te vinden. Veel ideeën moeten nog concreet worden uitgewerkt, maar voor menig vraagstuk heeft de SER al een advies klaar of in voorbereiding.
“Er is veel bereikt, maar er is ook ontzettend veel te doen. De opgaven, zoals de transitie van de arbeidsmarkt, de energietransitie en de verduurzaming van de economie, zijn enorm. Daar is de oorlog in Oekraïne nog bijgekomen. We moeten voorkomen dat de tegenstellingen in Nederland en in Europa nog groter worden.
Tegenstellingen leiden tot kansenongelijkheid. Tot kloven in de samenleving, hardnekkige armoede, ook onder kinderen en een slechtere gezondheid voor mensen met een lagere sociaaleconomische status. Daarom heb ik mij als SER-voorzitter enorm ingezet voor kansengelijkheid, voor een leven lang ontwikkelen, voor toegankelijke kinderopvang, meer diversiteit en vrouwen aan de top, voor een betere balans tussen arbeid en zorg, voor meer zekerheid voor mensen in hun baan én trajecten om mensen die hun werk dreigen te verliezen naar ander werk te begeleiden.
Tegenstellingen leiden bovendien ook tot machtsongelijkheid, en daarmee tot het risico op machtsmisbruik, intimidatie, seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. Vooral tegen vrouwen. Dit raakt een ander thema waar ik mijn hele leven al mee bezig ben: de strijd voor gendergelijkheid en vrouwenrechten. Dat is de rode draad in mijn loopbaan.
“Ik ben in mijn loopbaan altijd bezig geweest om mensen en groepen bij elkaar te brengen. De belangrijkste taak van een SER-voorzitter is precies dát: verbinden. De SER is het huis van de dialoog, een dialoog die primair wordt gevoerd tussen werkgevers, werknemers en kroonleden. Maar het is heel belangrijk dat we die dialoog hebben verbreed en vele andere maatschappelijke organisaties hebben betrokken, en vooral ook jongeren. Want we hebben het over hún toekomst.
Het verjongen van de SER was een van mijn doelen. Toen ik aantrad, nam Dennis Wiersma, destijds voorzitter van FNV Jong, nu minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs, afscheid van de SER. Hij zei dat hij op zijn laatste vergadering pas voor het eerst aan het woord was geweest, met zijn afscheidsspeech. Dat wilde ik veranderen. Jongeren moeten eerder worden gehoord. Daarom heb ik meteen ruimte gemaakt voor het SER-Jongeren platform en is het SER-secretariaat de afgelopen jaren verjongd. Ik ben er trots op dat ook jongeren onderdeel van de SER zijn geworden.”
“Ik vond het heel jammer dat het in 2016/2017 niet is gelukt om tot een MLT-advies te komen. Daarom ben ik daar direct na de start van het kabinet Rutte-III in 2017 mee begonnen, samen met Han Busker (toen FNV-voorzitter) en wijlen Hans de Boer (toen VNO-NCW-voorzitter).”
“De SER denkt, praat en schrijft over alle dimensies van ‘brede welvaart’: economie, samenleving en ecologie. Die enorme variatie aan onderwerpen gaf me het gevoel van een kind in de snoepwinkel. Ik heb er enorm van genoten om me in al die onderwerpen te mogen verdiepen. En ik heb ontdekt dat de SER juist door die breedte van onderwerpen in staat is om vraagstukken met elkaar te verbinden en tot structurele, samenhangende oplossingen te komen.
We komen er niet door problemen één voor één beet te pakken en op te lossen, we hebben oplossingen nodig waarmee we verschillende problemen tegelijk aanpakken. Ik ben ervan overtuigd dat een leven lang leren zo’n oplossing is. We versterken de arbeidsmarkt, vergroten de wendbaarheid en weerbaarheid van mensen en verhogen de participatiegraad. Daarmee creëren we de menskracht om de publieke sector, de zorg en het onderwijs te versterken en de praktische realisatie van de digitale transitie en energietransitie mogelijk te maken. We hebben ieder talent nodig, we moeten zorgen dat iedereen mee kan doen.
Er wordt al jaren aan een structurele aanpak van een leven lang leren gewerkt. Ik hoop dat dit kabinet met een krachtige programmatische aanpak komt, waardoor het normaal wordt dat mensen zich hun hele leven blijven ontwikkelen en zich blijven om- en/of bijscholen. Dat stelt mensen in staat om als hun huidige taken veranderen daar soepel op in te spelen, of als hun oude werk verdwijnt, over te stappen naar een sector die om mensen staat te springen.”
“Denk altijd één stap verder dan waar je op dat moment bent. De weg naar een akkoord kan heel lang duren. Hou het einddoel voor ogen en kijk wat er nodig is om daar te komen. Het MLT-advies was een proces van vier jaar. Het laatste stuk was het moeilijkst. Maar de partijen hadden er al zoveel energie ingestoken en op zoveel punten overeenstemming bereikt dat het bij wijze van spreken niet meer kon mislukken. Het was een heel proces, maar het was het waard.
Nu begint dat proces voor de SER opnieuw. Wat moet er in het volgende regeerakkoord komen te staan? Wat wordt de agenda voor de periode na 2025? Hoe kunnen we daar weer iedereen bij betrekken? Het is aan de nieuwe SER-voorzitter om daaraan een nieuwe drive te geven.”
“Het lijkt erop dat de economie en de samenleving zich na de coronacrisis snel hebben hersteld, maar dat herstel is broos. De oorlog in Oekraïne gaat grote gevolgen hebben, ook voor onze economie en samenleving. Daarom is het ongelooflijk belangrijk om juist nu in te zetten op de versterking van de samenleving, Europese samenwerking, duurzame ontwikkeling en daarmee op brede welvaart. Want welvaart is pas bestendig als iedereen erin deelt. Ik hoop dat er weer meer vertrouwen komt in de politiek. Het maatschappelijk middenveld, waaronder de partijen bij de SER, kunnen hierin een belangrijke rol vervullen.”
Op vrijdagmiddag 1 april nam Mariëtte Hamer afscheid van haar periode als voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (SER) met het symposium Iedereen een kans. Onder leiding van Diana Matroos en samen met boeiende gasten liet Mariëtte verschillende thema’s de revue passeren, waar de SER in de afgelopen jaren mee bezig is geweest.
Joke Smit-prijs en Opzij Top 100: meest invloedrijke vrouw in Openbaar bestuur en openbare orde (2019), Eberhard van der Laan Mediation Award (2020)
