• 
• 

‘Kies voor een positief frame’

Toen haar aantreden in 2016 als directeur-bestuurder van MVO Nederland wereldkundig werd gemaakt in een persbericht, karakteriseerde de voorzitter van de raad van toezicht Maria van der Heijden als een resultaatgerichte ondernemer die in staat is MVO Nederland naar een volgende fase te brengen. In het gesprek tussen Topvrouwen.nl en Van der Heijden, die eerder managementfuncties bij bloemenveiling FloraHolland en Rabobank vervulde, blijkt die daadkracht gepaard te gaan met een groot positivisme. In een tijd waarin gêne welig tiert – we hebben last van vlieg- en bezorgschaamte, op warme dagen speelt sproeischaamte ons parten én dan is er natuurlijk nog de schaamte dat de top van het bedrijfsleven minder divers is dan we zouden willen – ziet Van der Heijden vooral de silver lining en de bereidheid tot verandering, bij de consument maar vooral ook bij het bedrijfsleven. 

“Het gaat goed met dit land. Er is veel waarop bedrijven trots kunnen zijn. We moeten niet inzoomen op schaamte, maar op de aantrekkelijkheid van duurzaam opereren. Nederlandse ondernemers en bedrijven zijn prima in staat te innoveren en veranderen. We zien dat er in gestaag tempo oplossingen komen voor hoofdpijndossiers. Neem het aanpakken van de klimaatontwrichting. Ja, er is heel wat onderhandeld voor het Klimaatakkoord en dat duurt lang. Het Hollandse polderen met veel aandacht voor de dialoog betaalt zich uit, het zorgt voor een breed draagvlak. Nu komt er actie in de taxi en zo gaat het met meerdere onderwerpen – na lang praten over klimaatdoelen komt het nu aan op implementatie en daarmee op wilskracht.” 

Van der Heijden signaleert een grote mate van intrinsieke motivatie bij ondernemers. “Ondernemers denken na over wat zij achter willen laten voor de volgende generaties. Je moet er toch niet aan denken dat je het antwoord schuldig moet blijven als je kinderen later vragen wat je gedaan hebt om hun welzijn te waarborgen. We bevinden ons in een perfect storm: iedereen weet dat veranderen simpelweg onontkoombaar is.” Intrinsieke motivatie is niet eens per se een voorwaarde voor onvermijdelijke transformaties: “Duurzaamheid – of je het nu hebt over klimaatneutraal ondernemen of over meer diversiteit en inclusiviteit – is het verdienmodel van nu. Dus wie succesvol wil blijven, doet mee. Wij richten ons op koplopers en de voorhoede.” Stellig: “In 2025 realiseren we het kantelpunt. Dan past 20 procent van de ondernemingen binnen de nieuwe, duurzame economie. Als de toon is gezet, volgt het peloton vanzelf.”

Inclusiviteit versus gender diversity

MVO Nederland richt zich op een aantal leidende thema’s: klimaatneutraal ondernemen, de circulaire economie en duurzame en eerlijke handelsketens. Ook diversiteit en inclusiviteit, waarvoor Topvrouwen.nl al jaren ijvert, vormen een speerpunt voor het grootste duurzame bedrijvennetwerk van Europa. Dat ook dat laatste thema onder maatschappelijk verantwoord ondernemen valt, mag volgens Van der Heijden geen verrassing zijn. “Die pijler is superbelangrijk en vormt de basis van andere belangrijke transities. Neem de energietransitie. Tot nu toe ging de aandacht vooral uit naar techniek: hoe zetten we wind en zon in als energiebronnen? De vertraging zit nu in het feit dat er niet voldoende gekwalificeerde mensen zijn om dit te realiseren. We hebben iedereen nodig, op elk niveau, tot en met de top. Daarom kunnen organisaties zich niet onttrekken aan het creëren van een omgeving waarin iedereen wordt uitgenodigd om mee te doen. Dat is van levensbelang voor de BV Nederland en daarmee simpelweg een businesscase. Ik kies daarom ook graag voor een positief frame. In Nederland staan 1 miljoen mensen aan de zijlijn. Zonde natuurlijk, maar zie die mensen nou niet als een probleem. Zie dat onbenutte potentieel als een grote kans. In onze Nieuwe Businessagenda, die de snelste route naar de nieuwe economie beschrijft, hebben we ‘verschillen moet je willen’ als agendapunt opgenomen.”

Verschillen als (strategisch) voordeel: dat wordt ook onderschreven door de talloze onderzoeken die aantonen dat diversiteit een voorwaarde voor succes is. Diverse teams blijven aangesloten bij een diverse groep stakeholders en missen minder signalen uit de samenleving en ondernemingen. Daarnaast presteren ondernemingen met gebalanceerde man/vrouwverhoudingen ook financieel beter. Tegenwoordig lijkt de nadruk echter meer op inclusiviteit dan op gender diversity te liggen. Behelst dat niet het risico dat de toch al uiterst trage doorstroom van vrouwen naar de top ondersneeuwt, of – negatiever uitgelegd – dat ondernemingen de roep om inclusiviteit aanwenden om zich niet langer in te hoeven zetten voor de doorstroom van vrouwen? Alle positiviteit ten spijt, Van der Heijden herkent en onderschrijft de slakkengang waarmee vrouwen toetreden tot de bestuurskamers. “Nederland doet het op dat vlak slecht en het is belangrijk dat bedrijven hier beter werk van maken. Niet voor niets richt nummer 5 van de duurzame ontwikkelingsdoelen zich op het vlottrekken van genderongelijkheid. Het zou daarom zonde zijn als de wens om inclusief te opereren, ten koste gaat van de doorstroom van vrouwen naar de top. Daarom vind ik het gerechtvaardigd om steeds weer opnieuw de aandacht op gender diversity te vestigen.” 

De wet van Sinterklaas

Zelf probeert Van der Heijden daarom flink wat steentjes bij te dragen aan de het stimuleren van toetreding van vrouwen tot de top: “We besteden expliciet aandacht aan dit onderwerp om onze achterban de juiste keuzes te laten maken. We nodigen alle bedrijven en ondernemers uit hun fair share bij te dragen. Bij corporates staat het onderwerp duidelijk op de agenda, bij het midden- en kleinbedrijf is zijn de verschillen groot. Natuurlijk figureren er ook daar vrouwen aan de top, net als bij familiebedrijven. Bovendien richten ook vrouwen bedrijven op.” Maar toch: “Ook in ons netwerk zijn er meer mannen eindverantwoordelijk. In de beeldvorming letten we daar scherp op: we zoeken balans in wie we uitlichten op sociale media en in best practices. Ik benoem het belang van vrouwen topposities overal waar ik kom. Ik zorg ervoor dat vrouwen voorgedragen en benoemd worden, binnen MVO Nederland en elders. Als de cijfers met betrekking tot gender diversity in de top niet snel rooskleuriger worden, dan ben ik voor een quotum. Dat er nog steeds all male topteams bestaan, is beschamend.”

Ook binnen MVO Nederland geeft Van der Heijden vrouwen graag een extra zetje. “Ik probeer vrouwen te stimuleren dat ze duidelijk uitspreken wat ze willen. Met vage vragen of wensen kan ik niet veel. Dan geldt de wet van Sinterklaas: als jij niet duidelijk zegt wat je wilt, krijg je wellicht iets heel anders. Wees niet te terughoudend: ik hoor topvrouwen zeggen dat ze eerst nog ervaring moeten opdoen in duurzaamheid voordat ze een directiefunctie aanvaarden. Onzin. Hup, ga werken op directieniveau, over duurzaamheid kun je alles leren.” Vrouwen maken het zichzelf niet zelden erg moeilijk, signaleert ze. “Ik sprak laatst een vrouw die zich oriënteert op een topfunctie, maar eigenlijk was ze ervan overtuigd niet geschikt te zijn. ‘Ik ben er immers een tijdje tussenuit geweest,’ zei ze. Dat was om haar eigen onderneming op te richten, nota bene! Zo werk je jezelf tegen. Dat ‘een tijdje ertussenuit’ moet je heel anders framen.” 

Zichtbaarheid helpt ook: “Ik vind het heel belangrijk dat vrouwen op het podium staan op congressen en events en dat ze zitting hebben in panels. Een manel – een panel zonder vrouwen – dat kan écht niet meer. Want daarmee geef je het signaal af dat er onvoldoende gekwalificeerde vrouwen zijn.” 

Agapè

Jamais sans elle dus, en bij MVO Nederland zit dat wel snor met 2/3 vrouwen in huis, ook binnen leidinggevende functies. Van der Heijden is echter wel de enige vrouw in een driekoppige directie. Op de vraag of ze daar nog meer kritische massa zou wensen, volgt een hartelijke lach. “Ik heb het voordeel dat ik directeur-bestuurder ben, de mannen uit onze directie rapporteren aan mij. Een vrouw in een directie maakt verschil, ik merk dat in ieder geval hier in huis. Ik heb veel aandacht voor het proces. Ik ben gefocust op strategie en stimuleer eerder verbinding en structuur dan dat mensen hun eigen gang gaan. Tenslotte voeg ik humor en lichtvoetigheid toe.” 

Van der Heijdens zelfverzekerde leiderschapsstijl heeft – uiteraard – moeten groeien. “Ik ben nu 58, en mijn eerste managementfunctie kreeg ik op mijn 29e, bij de bloemenveiling. Ik was daar de eerste vrouw in het management en ik herinner me nog levendig een vergadering met 8 mannen, waar ik geen mond open durfde te doen. Niemand hielp me destijds. Ik weet hoe dat voelt, maar ik weet ook de oplossing: het helpt als je iemand hebt die je support, een mentor die je ondersteunt en advies geeft. Vrouwen onderling hebben daar misschien wel een extra verantwoordelijkheid naar elkaar toe: zusterschap is een mooi iets.” 

Van der Heijden schreef onlangs een mooi blog over agapè, een oud-Griekse term die officieel liefde betekent, maar in economische betekenis over menselijkheid in bedrijven gaat, en erkenning van de mensen die voor je werken. “Ik zie een verband tussen een geringe mate van agapè en de trage doorstroom van vrouwen naar de top: vrouwen worden te weinig gezien, vrouwelijk leiderschap wordt ondergewaardeerd.” Met als gevolg dat mannen, zelfs als het om gelijkwaardige posities gaat, gezien worden als primus inter pares. “Ook hier in huis ben ik daar alert op. Zo kwam ik erachter dat er een verschil van beloning bestond tussen twee managers. ‘Tja, hij komt uit de corporate wereld en heeft beter onderhandeld dan zij’, was daarvoor de verklaring. Ik dacht: daar gáán we weer! Zo’n verschil is gewoon nooit oké.  Ik wil het niet alleen gelijktrekken, maar ook bekijken hoe we dit in de toekomst kunnen ondervangen.” 

In haar eigen carrière leerde Van der Heijden gaandeweg zich minder gelegen te laten liggen aan het feit dat ze als vrouw vaak in mannenwerelden opereerde. “Pas vanaf mijn 40e ging ik mezelf echt grote doelen stellen. Ik heb echt moeten leren over mijn klein denken heen te stappen. Als je jezelf stretcht totdat het enigszins oncomfortabel voelt, bereik je meer.” Een voorbeeld daarvan is de mede door haar opgerichte sociale onderneming Women on Wings, die banen wil creëren voor vrouwen op het Indiase platteland. “De doelstelling is een miljoen banen. Als je zo groot denkt, wordt de dynamiek heel anders dan wanneer je mikt op 100 banen. Daardoor bereik je ook meer. Bij groot denken hoort wat mij betreft ook vertrouwen in en compassie met mijzelf: niet alles hoeft perfect.” 

Lef, van jezelf en van ‘kruiwagens’ om je heen, hoort er ook bij. Sterker, zonder een gezonde dosis daarvan had ze niet op deze positie gezeten: “Toen deze vacature ontstond, stond ik niet op de shortlist. Die lijst bestond uit een paar vrouwelijke BN’ers: een minister of staatssecretaris, een directeur duurzaamheid van een grote onderneming. Ik werd echter getipt door iemand uit mijn netwerk: zij vond dat ik perfect zou zijn voor deze baan. Terwijl ik zelf nog twijfelde of MVO Nederland wel een goede omgeving voor mij zou zijn – ik was niet echt gewend aan het publieke domein – was zij zo vrij alvast haar contactpersoon bij een searchbureau te bellen. Zo belandde ik alsnog op de shortlist.” Over agapè gesproken… “Zo’n duwtje kunnen vrouwen elkaar dus geven hé? Daarna ging ik gewoon in gesprek en kijk wat ervan gekomen is.”

Tekst Nicole Gommers