• 
• 

‘Perfectionisme is dodelijk’

Per dag sterven in ons land 107 mensen aan hart- en vaatziekten. En hoewel bij een hartaanval meestal wordt gedacht aan een man van middelbare leeftijd die op de tennisbaan in elkaar zakt, blijkt zodra je het sterftecijfer uitsplitst naar gender iets anders. Van die 107 doden zijn er 57 vrouw en 50 man. Daarmee zijn vrouwen inmiddels koploper in een wedstrijd die niemand wil winnen. Ook wereldwijd sterven er meer vrouwen dan mannen aan hart- en vaatziekten. Daags na het interview met Maas bevestigt een bericht in de media alles wat Maas al langer predikt: uit internationaal onderzoek blijkt dat vrouwen onderbehandeld worden. Hoofdonderzoeker Chris Gale van de universiteit van Leeds zei daarover tegen de BBC dat er sprake is van ‘subtiel seksisme’: “Omdat we bij hartproblemen denken aan mannen, worden vrouwen anders onderzocht en krijgen zij aanvankelijk vaak de verkeerde diagnose.”

‘Zeurende’ vrouwen 

Het zijn woorden waar Maas (61 verbonden aan het RadboudUMC) zich alleen maar bij aan kan sluiten, al past het woord ‘subtiel’ niet in haar woordkeuze zodra zij omschrijft waar vrouwen in de behandelkamer mee te maken krijgen: zij heeft het liever over misbruik van een machtspositie. “De cardiologie lijdt onder een machocultuur. Traditioneel zijn cardiologen mannen – toen ik in 1982 opgeleid werd, werd er jaarlijks in mijn ziekenhuis slechts één vrouw toegelaten. Inmiddels is 40 procent van de cardiologen vrouwen en waait er een andere wind, maar de mannen van de oude garde behandelen de vrouwelijke patiënt niet zelden met dedain. ‘Dokter Maas, mijn cardioloog lacht me uit’: die woorden hoor ik veel te vaak op mijn speciale vrouwenspreekuur. Die vrouwen hebben te maken gekregen met cardiologen die hun schouders ophalen en grijnzen bij het aanhoren van gezondheidsproblemen. Vaak weten ze het probleem van zo’n vrouw simpelweg niet te plaatsen, maar dat geven ze niet graag toe, dus lachen ze maar wat.” Ook een klassieker: “Heeft een man een hoge bloeddruk, dan wordt hij behandeld met een pilletje. Een vrouw daarentegen krijgt te horen dat het stress is en ze het maar wat rustiger aan moet doen. Die vrouw wordt dus niet serieus behandeld.” Ze kent nóg sterkere staaltjes van cardiologen die vrouwen verbaal of non-verbaal laten weten dat ze ‘zeuren’: “Een vrouw werd door haar cardioloog weggestuurd van het spreekuur, ze kreeg bij de deur letterlijk een zetje. Twee weken later trof ik haar op de IC, omdat ze onwel was geworden en met spoed gedotterd moest worden. Geloof me, als er eindelijk iemand naar dergelijke vrouwen luistert, doet dat veel met ze. Er gaan hier op het spreekuur hele dozen Kleenex doorheen.” Dat Maas het debat over vrouwenharten én emancipatie in de behandelkamer openbreekt, wordt haar niet altijd in dank afgenomen. In 2012 kreeg Maas niet alleen de eerste leerstoel vrouwencardiologie, maar ook een haatmail van een collega. De strekking: dat ze maar in de Efteling moest gaan werken, omdat ze in sprookjes geloofde. De tucht van de ‘markt’ laat echter zien dat er grote behoefte is aan wat Maas biedt: “Tot mijn schaamte kent mijn spreekuur inmiddels helaas een wachtlijst van een jaar. Vréselijk vind ik dat.”

Erkenning 

Inmiddels lijkt binnen het vakgebied een voorzichtige glasnost gaande. “Dat hebben wij vooral te danken aan de vrouwelijke patiënt, die emancipeert sneller dan het vakgebied en dwingt ons daarin mee te gaan.” De parallel met vrouwelijk talent dat niet langer accepteert dat de top een door mannen gedomineerde en gesloten wereld is, is gauw getrokken. Vrouwen willen gezien en erkend worden, een van de redenen dat ook Maas ingeschreven is in de database van Stichting Topvrouwen: “Ik wil een verbindende rol spelen.” Vrouwen eisen kortom zowel in de zakelijke wereld als in hun rol van patiënt hun plek op. Maas haalt naar boven hoe het er vroeger in de spreekkamer aan toe ging en hoe snel dat veranderd is. Ook zélf werd ze gedwongen te transformeren. “Tijdens en na mijn opleiding kwam ik in een mannenwereld terecht. Ik kreeg zelf ook de neiging stoer te doen. Het was bon ton te zeggen dat vrouwen zeuren en ik paste mij aan mijn peers, zeker in mijn beginjaren toen vrouwen vaak samen met hun man naar het spreekuur kwamen en hun echtgenoot het woord lieten voeren. Maar dat ging al snel wrijven. Sterker, die mannenjas paste mij uiteindelijk niet. Vrouwen werden mondiger en openden mij de ogen. ‘Waarom zegt u niet gewoon wat ik mankeer’, spoorden ze me aan. ‘Waarom krijg ik geen antwoord?’ Daarom paste ik me aan, door vrouwen echt te zíen. Anno 2018 kun je patiënten écht niet meer met een kluitje in het riet sturen, iedereen is goed ingelezen en geïnformeerd, zelfs ouderen. Leuk vind ik dat. Ook traditionele behandelaars moeten mee met die mondigheid.” Erkenning voor haar bevlogen werk krijgt Maas inmiddels niet meer alleen in de spreekkamer: ze figureert standaard in de top-100 machtigste vrouwen van het tijdschrift Opzij, werd vorig jaar benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau en genomineerd voor de Joke Smit-prijs (voor mensen die zich inzetten voor gendergelijkheid). Ook de door haar opgerichte stichting Hart voor Vrouwen, die zich inzet voor multidisciplinair onderzoek gericht op hart- en vaatziekten bij vrouwen, krijgt regelmatig media-aandacht.

Topvrouwen op het spreekuur 

Allemaal positief, maar daarmee is het feit dat vrouwen worden weggezet als ‘zeurpiet’ nog niet uit de wereld geholpen. Het stigma is even gevaarlijk als verklaarbaar. Een niet zelden dodelijke drietrapsraket maakt dat cardiologen bij vrouwelijke hartklachten áltijd wat dieper zouden moeten graven: ten eerste uiten klachten bij vrouwen zich heel anders, apparatuur en onderzoek is vooral geschikt voor mannen én vrouwelijke communicatie strooit behandelaars soms zand in de ogen. “Mannen- en vrouwenharten zijn verschillend en hun klachten dus ook. Mannen voelen bij een infarct of slagaderverkalking acute, hevige pijn op de borst. Bij vrouwen uit het zich anders: bijvoorbeeld door kortademigheid, oververmoeidheid, duizeligheid. Die klachten zijn vaak ‘crescendo-decrescendo’: zit je even op de fiets komt het, thuis zakt het weer weg, tot je de trap opgaat. Slaapproblemen door een ‘racend hart’ dat maar niet rustiger wil worden komen ook voor. Dat speelt vaak vanaf een jaar of 50, dan gebeurt er ontzettend veel in een vrouwenlichaam.” Die klachten kunnen een voorbode zijn van iets ernstigs. “Bijvoorbeeld een infarct, dat zich bij vrouwen vaak uit in spasmen met een golvend klachtenpatroon met pijn op de borst en in bovenbuik, oksel, kaak en tussen de schouderbladen. Dat wordt vaak niet herkend.” Maas is de allerlaatste om te beweren dat die klachten slechts tekenen zijn van ‘een beetje stress’, zoals vrouwen vaak te horen krijgen, maar stress is wel degelijk een risicofactor – een heftige bovendien. “Bij de meeste infarcten is stress, naast roken, een grote boosdoener. De doelgroep van Stichting Topvrouwen kom ik tegen op elk spreekuur. Vrouwen met veel ambitie en een topbaan. Vaak zijn ze ook nog mantelzorger. Het vrouwelijk perfectionisme is dodelijk. Letterlijk, helaas.” Maas adviseert met klem eens wat los te laten. “Kijk of er iets af kan vallen van een overvol takenpakket, liefst iets wat energie vreet.” Zelf doet ze dat ook: “Koken en plannen wat er de hele week gegeten moet worden geeft mij veel stress. Dat doe ik dus niet meer. Als ze me thuis per ongeluk richting fornuis zien gaan, word ik direct weggestuurd, heerlijk.”

Rapporteren versus interpreteren 

Binnen Maas’ werkterrein valt het elke keer weer op dat vrouwen genderspecifieke infarcten krijgen: “Ik zie nu steeds vaker een scheur in het kransvat ofwel een coronair dissectie. Vroeger leerde je dat dat voorkomt bij drie op de miljoen vrouwen aan het eind van de zwangerschap. Nu is bij 20 tot 25 procent van de infarcten bij vrouwen onder de 60 jaar sprake van een coronair dissectie. Laat je daarom niet wegsturen, ook al heb je vage klachten.” Complicerende factor bij het verkrijgen van de juiste diagnose is dat apparatuur niet toegespitst is op vrouwen. “Een ECG is vooral geschikt voor een slanke man. Vrouwen zijn anders gebouwd en borstweefsel zit ‘in de weg.’ Ook in wetenschappelijk onderzoeken wordt het mannelijk fysiek als norm genomen. We modderen dus aan met verouderde techniek en een te eenzijdig patiëntbeeld. Dat moet anders.” 
Ondertussen kunnen ook vrouwen de hand in eigen boezem steken en anders leren communiceren met artsen. “Mannen rapporteren klachten, vrouwen interpreteren die klachten en leggen in de eerste instantie de schuld bij zichzelf. Dan zeggen ze: het zakt alweer, of het komt vast door dat fietstochtje. Mannelijke artsen kunnen daar niet veel mee. Die denken: ze zegt zelf al dat het niks is, volgende patiënt. Communiceer zakelijker, som puntsgewijs op waar je last van hebt, los van emotie.”

Help jezelf en een ander

Maas blijft zich onvermoeibaar inzetten voor vrouwen. Zij doet dat onder meer met haar stichting Hart voor Vrouwen, die op Valentijnsdag (14 februari) een benefietgala organiseert, waarvan de hele opbrengst ten goede komt aan onderzoek naar patiënten met een spontaneous coronary artery dissection (SCAD). Bij SCAD-patiënten raken lagen van de vaatwand los van elkaar, waardoor een bloedvat afgesloten raakt en een hartinfarct kan ontstaan. Deze conditie treft – het laat zich raden – vooral (relatief jonge) vrouwen. Maas roept lezers van de nieuwsbrief van Stichting Topvrouwen op om vanuit gezond eigenbelang deel te nemen aan het gala. “Het wordt een boeiende avond op een prachtige locatie, Grand Hotel Huis ter Duin in Noordwijk. De gasten kunnen genieten van een viergangendiner met bijpassende wijn en entertainment op hoog niveau. De avond wordt gepresenteerd door de bekende mediavrouw Wouke van Scherrenburg. Ook Hella de Jonge – vrouw van Freek – zal op het podium verschijnen, net als Alexander Pechtold. Het is nog mogelijk een tafel te kopen voor gasten. Het geld wordt besteed aan noodzakelijk onderzoek, dus door te deel te nemen help je een ander én jezelf.”

Bekijk ook het artikel: Gala-event Love your heart op Valentijnsdag

Tekst Nicole Gommers