• 
• 

‘We worstelden met het thema diversiteit, maar zijn nu gewoon gaan dóen’

Pieter Elbers ontvangt Topvrouwen.nl in zijn ruime werkkamer in het hoofdkantoor van KLM in Amstelveen. Het gesprek vindt plaats aan zijn meterslange glazen werktafel, waarvan het tafelblad steunt op een deel van vliegtuigvleugel. In een glazen vitrine achter de werktafel staan alle 100 Delftsblauwe KLM-huisjes in het gelid. Het nieuwste huisje werd recent tijdens de festiviteiten rondom het 100-jarig jubileum van KLM onthuld door minister van Financiën Wopke Hoekstra. KLM is als eeuweling de oudste luchtvaartmaatschappij ter wereld, hoewel British Airways claimt dezelfde mijlpijl al op 25 augustus van dit jaar te hebben bereikt. Luchtvaartnieuws.nl tekende hierover eerder een geamuseerde reactie van Elbers op: “Hahaha, als je al haar voor-voor-voorgangers meetelt, zoals BOAC, dan heb je een punt. Wij leggen de nadruk op hundred aged original; KLM is de oudste luchtvaart­maatschappij ter wereld die nog onder eígen naam vliegt.” Elbers zegt de festiviteiten, die in juni 2019 al begonnen met het aftellen naar de ‘echte’ verjaardag op 7 oktober, intens beleefd te hebben. “Zo was ik onder meer in Londen, de bestemming van onze eerste commerciële vlucht in 1920, en in Tokyo, waarop we al sinds 1953 vliegen. Daarnaast organiseerden we vijf open dagen, de viering op 7 oktober en 2 feestavonden met 65.000 gasten. Dat geeft een gevoel van trots.”

Het jubileum kan niemand ontgaan zijn. Kranten stonden bol van de verjaardag en er verschenen 2 boeken: het officiële jubileumboek Welcome aboard, een eeuw KLM en Met KLM de wereld rond. De wervende tekst op de achterflap van die laatste publicatie: ‘In dit boek volgt Ron Wunderink de hoofdrolspelers. Via de verhalen van de mannen aan de top tot piloten, stewardessen en grondpersoneel beleven we de spanningen, tegenslagen, avonturen en de nooit ophoudende ambitie om de wereld te veroveren.’ Die zinnen geven veel weg over de dynamiek binnen de luchtvaartmaatschappij waar nooit sprake is van een dull moment: als het niet gaat over de wrijving binnen de holding Air France-KLM en de verschillende visies van Elbers en Air France-KLM CEO Ben Smith, gaat het wel over het spanningsveld tussen de ambitie om groener te opereren en de noodzaak om concurrerend te blijven.

De zinsnede ‘de verhalen van de mannen aan de top’ verraadt echter óók dat een mannelijke top lange tijd de normaalste zaak van de wereld was voor KLM. De wens dit te doorbreken, is aanleiding voor het interview tussen Elbers en Topvrouwen.nl, waarbij Elbers aangeeft dat KLM duidelijk van binnenuit geëmancipeerd wordt: “Als top geef je natuurlijk de kaders aan en omarm je een belangrijk thema als diversiteit, maar de initiatieven die ervoor zorgen dat onze top en de lagen eronder meer gebalanceerde man/vrouwverhoudingen krijgen, worden bottom-up gedragen. Het denken over diversiteit en het neerzetten van initiatieven: dat wordt gemáákt door collega’s, zij zorgen ervoor dat het voor vrouwen steeds duidelijker wordt dat zij bij KLM de top kunnen bereiken. Zíj waren het die de afgelopen jaren zeiden: Pieter, het is een goed idee om het charter Talent naar de Top te ondertekenen; Pieter, we willen een female leadership-programma lanceren.”

Plofkip

Nu de festiviteiten rondom het 100-jarig bestaan achter de rug zijn, focust Elbers volop op de toekomst – een toekomst die meer dan ooit onzeker is vanwege de hierboven beschreven discrepantie tussen de wens om duurzaam te opereren en tegelijkertijd concurrerend te blijven. En dan is er nog de gevreesde vliegschaamte onder het grote publiek, die echter vooral op papier blijkt te bestaan. “Meer mensen dan ooit hebben gevlogen in 2018: in het algemeen én bij KLM (het aantal KLM-passagiers steeg in september 2019 ook al met 5,1 procent ten opzichte van het jaar ervoor, red.) Wat we wél merken, is dat het mensen andere keuzes maken over milieuaspecten. Bij KLM loopt al lange tijd een programma om je CO2-uitstoot per gemaakte vlucht te compenseren, het CO2ZERO-programma. Als we peilden of reizigers hiervan gebruik wilden maken, reageerden mensen daar enthousiast op, maar uiteindelijk deed bijna niemand het. Het aantal mensen dat wel hun CO2-uitstoot compenseert, neemt ineens fors toe.”

KLM’s campagne Fly Responsibly, een initiatief voor verduurzaming van de luchtvaart, werd gelanceerd vanwege de noodzaak tot duurzaamheid in brede zin en daarmee ook vanuit de noodzaak een aantrekkelijke werkgever te blijven. “Er zijn veel reacties gekomen op Fly Responsibly, vooral positief, maar ook kritische. Er waren mensen die zeiden: hoe kun je als luchtvaartmaatschappij nou de trein promoten als vervoersalternatief voor reizen binnen Europa? Alsof ik daarmee mijn eigen nest bevuil. Dat is onzin – ik doe zoals de poelier die alternatieven voor de plofkip promoot. Onze festiviteiten rondom het 100-jarige bestaan kregen als motto celebrate the future mee. In een land als Japan is men ook bezig met het verduurzamen van de luchtvaart en daar reageert men heel enthousiast op onze strategie. Ondanks de kritiek van sommigen voelt het logisch dat we onze verantwoordelijkheid nemen, niet alleen omdat een transitie met het oog op milieuaspecten onvermijdelijk is, maar ook omdat we aantrekkelijk willen blijven voor talent. Wij nemen elk jaar een lichting trainees van universiteit en HBO aan en sinds een jaar of 5 is duidelijk hoe belangrijk zij het vinden dat een bedrijf duurzaam onderneemt, en dat er ruimte is om zelf met initiatieven te komen.”

Als we het thema duurzaamheid versmallen tot het thema gender diversity, blijkt KLM middenin een transformatie te zitten. “Tot een jaar of 2 geleden hebben we vooral geworsteld met dit thema. We bleven te veel in de uitlegmodus hangen: dan bleven we maar doorgaan over hoe we pijplijn diverser zouden kunnen krijgen, of hoe we de regelingen rondom zwangerschapsverlof zouden kunnen verbeteren.” Maar lang praten garandeert geen snellere doorstroom van vrouwen naar de top. “We realiseerden ons dat we beter konden overgaan tot actie.”

Anders kijken

Een van die acties is het ondertekenen van het charter Talent naar Top, waarin ondernemingen zich committeren aan een vrijwillig – maar niet vrijblijvend – beleid om meer vrouwen in de top en subtop te krijgen. Elbers ondertekende het charter op 8 maart 2019, Internationale Vrouwendag. “Een van de punten uit het charter is dat je moet zorgen voor een duidelijke strategie om meer vrouwen in je top te krijgen, en dat je transparant bent over je acties. Ik zie dat als een mooie stok achter de deur. We werken aan een strategie die de doorstroom stimuleert en we zien resultaat: de percentages kruipen langzaam omhoog. Wat interessant is, is dat we ook anders zijn gaan kijken naar ons potentieel. Bij onze bagageafhandelingsafdeling hebben we 60 nationaliteiten in huis – dan moet het ook mogelijk zijn om toplagen diverser te krijgen. Wist je dat er ontzettend veel hoogopgeleide vrouwen zijn die een paar jaar wilden vliegen maar daar nooit meer mee opgehouden zijn? We kunnen de potentie van die vrouwen beter benutten.” Elbers kenmerkt het anders kijken naar de pool van talent als langetermijninterventie; voor concrete resultaten op korte termijn zijn andere maatregelen nodig. “Op elke shortlist moeten tegenwoordig vrouwen staan. Dat betaalt zich uit. Zelfs een technische afdeling zoals engineering & maintenance heeft tegenwoordig een vrouwelijke manager. Dat werkt erg goed: je merkt dat de sfeer verandert, dat vrouwen een andere manier van interveniëren hebben. Hoe meer mensen met een andere achtergrond, hoe meer aspecten worden meegenomen in het besluitvormingsproces, waardoor besluiten breed gedragen worden.”

Topvrouwen.nl-voorzitter als commissaris

De wens om niet langer vooral te praten over diversiteit maar over te gaan tot concrete acties, levert gestaag resultaat op: in de top-120 is nu zo’n 16 procent vrouw. Hoe zit het in te topgremia? “Van onze 9 commissarissen zijn er 3 vrouw. Onlangs trad Rabobank CHRO-officer Janine Vos toe. Dan hebben we nog een 14-koppig executive team, waarvan 4 leden vrouw zijn. Is dat genoeg? Nee, nog niet: het heeft tijd nodig. We moeten er goed op letten dat er meer talentvolle vrouwen in deze pijplijn terecht komen. Uiteindelijk zullen die vrouwen doorstromen naar de top.”

De statutaire directie van KLM bestaat uit 3 mannen, wat de vraag oproept of het niet eens tijd wordt minimaal 2 vrouwen toe te voegen. “Tja, versnellen is natuurlijk mogelijk als mijn raad van commissarissen zegt: ‘Pieter, bedankt en tot ziens.’ Dat is nu niet aan de orde en ik hecht eraan te zeggen dat de karakters in de directie wel degelijk verschillen – ook tussen mannen onderling bestaat diversiteit.”

Saillant detail is dat Topvrouwen.nl-voorzitter Marry de Gaay Fortman lid is van de raad van commissarissen van KLM. Heeft zij Elbers de afgelopen jaren wellicht flink gegrild met betrekking tot het onderwerp gender diversity? Met een lach: “What happens in the rvc, stays in de rvc. Natuurlijk word ik gechallenged en geïnspireerd door Marry, alleen al doordat ze het belang van diversiteit benoemt, maar daarbij moet ik zeggen dat de rvc als geheel streeft naar verschillende perspectieven binnen KLM. Natuurlijk is het wenselijk dat ook de directie op termijn in balans komt, maar het kost tijd. Binnen het executive team klimt talent van ‘eigen kweek’ gestaag op. We kijken ook naar talent van buiten, zoals met de benoeming van ons nieuwe hoofd belasting. Daarnaast benoemen we steeds meer op potentie: als iemand instroomt op een nieuwe functie, hebben we al een stap verder gedacht – wat is er hierna mogelijk?”

Zo krijgt de doorstroom op de langere termijn uiteindelijk steeds meer tractie. “De transitie naar gebalanceerde man/vrouwverhoudingen is complex – en dat terwijl dit concern voor grote maatschappelijke uitdagingen staat, die maken dat wij op een andere, duurzame manier werken. Dat heeft heel wat voeten in de aarde en daarom is het hier volledig doorgedrongen dat je je complete pool van talent, met daarin uiteenlopende karakters met verschillende capaciteiten, moet omarmen. We hebben iedereen nodig, we sluiten niemand bij voorbaat uit.”

Tekst Nicole Gommers