• 
• 

Waarom hebben we Europa nodig?

Tekst: Dorine van Kesteren

Aan het woord

Winand Quaedvlieg, hoofd VNO-NCW-kantoor Brussel

Marjolijn Bulk, lobbyist Europese Zaken FNV

Bart van Riel, senior beleidsmedewerker SER

 

Nooit meer oorlog. Dat was het overheersende idee in het Europa van na de Tweede Wereldoorlog. Verschillende landen beseften de noodzaak van internationale samenwerking om herhaling te voorkomen. Het begon in 1950 met het gezamenlijk beheer van kolen en staal, de belangrijkste grondstoffen van wapens. Inmiddels kennen we een Europese Unie (EU) van 27 lidstaten, die één zijn op het gebied van handel en economie en samenwerken op buitenlands beleid en veiligheid, binnenlandse zaken en justitie.

Marjolijn Bulk:
‘We krijgen te maken met crises die we niet op nationaal niveau kunnen aanpakken’

En dat is maar goed ook, want Europese samenwerking is nu misschien wel harder nodig dan ooit. De oorlog in Oekraïne en de afhankelijkheid van het Russische gas laten zien hoe de wereld agressiever en instabieler is geworden. “Grote machtsblokken – niet alleen Rusland en China, maar ook andere sterk autoritair geleide landen – staan ronduit vijandig tegenover onze democratische rechtsstaat, vrije pers, mensenrechten en sociale markteconomie. Deze waarden zijn het wezen van Europa en kernvoorwaarden voor florerend ondernemerschap. We hebben elkaar nodig om dit te beschermen”, zegt Winand Quaedvlieg, hoofd van het VNO-NCW-kantoor in Brussel. “Bovendien krijgen we te maken met crises die we niet op nationaal niveau kunnen aanpakken”, vult Marjolijn Bulk aan, lobbyist Europese Zaken bij de FNV. “Covid, energie, klimaat, veiligheid: ons land kan het niet alleen.”

Bart van Riel:
‘De groei van economische tegenstrevers hoeft geen probleem te zijn. Maar een gelijk speelveld voor ondernemers is noodzakelijk’

Gelijk speelveld

Lange tijd domineerde Amerika de wereldeconomie, maar de panelen zijn aan het verschuiven. Met name de opkomst van China is indrukwekkend. Daar groeide de economie de afgelopen dertig jaar met zo’n 9 procent per jaar. “China is hard op weg de grootste economische speler te worden”, zegt Bart van Riel, senior beleidsmedewerker bij de SER. “Dat hoeft op zichzelf geen probleem te zijn voor Europa, maar een gelijk speelveld voor ondernemers is wel noodzakelijk. Dat betekent dat ook China zich moet houden aan de internationale handelsregels rond arbeid, duurzaamheid, mensenrechten, aanbestedingen en staatssteun.”
Tegelijk is het zaak dat Europa onafhankelijker wordt van haar tegenstrevers. Bijvoorbeeld van Russisch gas en van de zeldzame metalen en andere bijzondere grondstoffen uit China, die nu nog onmisbaar zijn voor de elektronica- en energie-industrie. Van Riel: “Dit lukt eerder wanneer we samen optrekken met gelijkgestemde bondgenoten, ook overzees, zoals Canada, Australië en de Verenigde Staten. En als we voldoende investeren in de transitie naar een groene economie.”

Grote transities

Transitie. Het woord is gevallen. Nederland staat voor grote opgaven rond klimaat, verduurzaming en circulariteit. Daarvoor hebben we Europa nodig. Quaedvlieg: “Veranderingen van deze omvang vragen een politieke en economische kracht en ambitie die een enkel land nooit kan mobiliseren.” Van Riel: “Beprijzing van CO2-uitstoot en prikkels voor consumenten en bedrijven om over te stappen op duurzame alternatieven, kun je alleen op Europees niveau vaststellen. Anders verdwijnen er economische activiteiten en banen uit ons land. In EU-verband kun je ook afspraken maken over het belasten van vervuilende producten uit niet-EU-landen.”
Ook de digitale transitie overstijgt landsgrenzen. Bulk noemt de digitale platformen als voorbeeld. “Tegenwoordig werken meer dan 28 miljoen mensen in de EU via een platform als Uber, Helpling of Deliveroo. Het is goed dat er een Europese richtlijn in zicht is die de positie van de platformwerkers verstevigt. Het uitgangspunt wordt dat zij geen zelfstandigen zijn, maar ‘werknemers, tenzij…’” Quaedvlieg: “Om te zorgen dat Europa in de wereldwijde technologierace kan meedoen met Amerika en China, moet er een Europees model voor digitalisering komen. Met eigen normen voor privacy, veiligheid en eerlijke concurrentie. Niet het Chinese model dat door de staat wordt beheerst, maar ook niet het Amerikaanse waarin enkele techreuzen de dienst uitmaken.”

Brede welvaart

Het gaat in Europa niet alleen om economische groei, maar ook om welzijn, sociale verbondenheid en een prettige leefomgeving. Van Riel: “Brede welvaart en een goede bescherming van consumenten, werkenden en het milieu zijn de pijlers onder Europa. Een uiting hiervan is de afspraak om in 2030 55 procent minder broeikasgassen uit te stoten.” Bulk: “De EU is opgericht om al haar lidstaten en hun inwoners vooruit te helpen. Europa wil economisch sterk én sociaal zijn.”

Winand Quaedvlieg:
‘Hoe ga je om met staatssteun nu de energieprijzen de pan uitrijzen?’

Talloze Europese beleidsonderwerpen spelen zich af in het werkveld van de werkgeversorganisaties en vakbonden, de zogeheten sociale partners. “Onze Europese koepelorganisatie constateerde begin dit jaar dat op de agenda van de Europese Commissie maar liefst 106 onderwerpen staan die van direct belang zijn voor het bedrijfsleven”, aldus werkgeversvoorman Quaedvlieg. “Een kleine greep: het vestigingsklimaat, innovatie, de regels voor import en export, de voorwaarden waaronder EU-burgers in meerdere lidstaten een collectieve vordering tot schadevergoeding kunnen instellen en de regels voor staatssteun. Hoe ga je daar bijvoorbeeld mee om nu de energieprijzen de pan uitrijzen?”

Compromis vinden

Bulk: “De FNV spant zich in om een bodem te leggen onder de interne markt: basisregels, die overal gelijk zijn. Het sociaal beleid in de lidstaten verschilt nogal. In een interne markt met open grenzen kunnen bedrijven zich gemakkelijk verplaatsen van het ene naar het andere land. Maar het is natuurlijk niet de bedoeling dat we terechtkomen in een race to the bottom op het vlak van arbeidsvoorwaarden en gezond en veilig werken.”
Logisch dus dat zowel de werkgevers- als werknemersorganisatie nauw betrokken zijn bij de EU. In Brussel lobbyen beide bij de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van de EU. Dat doen zij zelf, maar ook als onderdeel van hun Europese koepels. Daarnaast vinden op Europees niveau onderhandelingen plaats tussen de sociale partners. Daaruit komen afspraken voort die de lidstaten moeten omzetten in wetgeving. Bulk: “Binnenkort gaan we met de werkgevers om de tafel over digitalisering en telewerken. De cultuur van praten en het compromis proberen te vinden is hetzelfde als in Nederland.”

Open handelseconomie

Over de voor- en nadelen van het EU-lidmaatschap bestaat veel discussie. Nederland is een zogeheten nettobetaler: we dragen jaarlijks meer geld af aan de EU dan we ontvangen. Maar dat is een ondergeschikt deel van het verhaal, vindt Quaedvlieg. “Als open handelseconomie hebben wij economisch gezien veel profijt van Europa. Nederlandse bedrijven bedienen nu een markt van 500 miljoen consumenten – in plaats van 17 miljoen. Het Centraal Planbureau heeft uitgerekend dat het bruto binnenlands product – de omvang van onze economie – dankzij de EU ruim 3 procent is gestegen. Dit is nog maar een voorzichtige schatting: andere studies gaan uit van 8 tot 10 procent. Als je dat afzet tegen de nettobetalerpositie die slechts 0,4 procent bedraagt, dan is het voordeel van de EU zonneklaar. Overigens denk ik hierbij niet alleen aan de handel, maar ook aan onze positie in de wereld. Als Europa zit je steviger in het zadel bij bijvoorbeeld klimaat- en handelsbesprekingen dan als individuele lidstaat.”

Betalen aan Europa

Betalen aan Europa komt volgens Van Riel ook onszelf ten goede. “Een voorspoedige sociaal-economische ontwikkeling in de overige lidstaten zorgt voor veerkrachtige handelspartners.” Niet alle baten zijn bovendien in geld uit te drukken, betoogt Bulk. “Europa heeft werkenden veel goeds gebracht op het gebied van arbeidsvoorwaarden, bescherming tegen collectief ontslag, veiligheid en gezondheid op de werkplek en ga zo maar door. Deze maatregelen komen uit Europa en zijn later omgezet in nationale wetgeving. Ook Nederland heeft via deze route stappen voorwaarts gezet. Kijk bijvoorbeeld naar het aanvullend ouderschapsverlof en de wet over transparante arbeidsvoorwaarden. Die geeft alle werknemers recht op kosteloze scholing onder werktijd. Beide wetten hebben een Europese oorsprong.”

Slagvaardiger

Veelgehoorde kritiek is ook dat de Europese samenwerking beter kan. Lang niet altijd spreken de 27 lidstaten met één mond en er zijn interne twisten. “De verhouding tot landen als Hongarije en Polen, waar de democratie en rechtsstaat op de helling staan, is een grote uitdaging”, zegt Van Riel. Er moet wat gebeuren om het draagvlak voor Europa te versterken, aldus Bulk. “Dat kan als je iedereen in gelijke mate laat profiteren van de welvaartsstijging in Europa, de onderlinge verschillen tussen de lidstaten verkleint en de sociale regels beter handhaaft.” Quaedvlieg vindt het belangrijk dat de EU slagvaardiger wordt als het gaat om defensie en veiligheid. “De wereld is onveiliger geworden en trans-Atlantische steun is niet langer vanzelfsprekend. Europa moet op defensiegebied meer zijn eigen boontjes kunnen doppen.” Na de inval van Rusland in Oekraïne is tot het brede politieke midden doorgedrongen dat de vrede op het continent zomaar in gevaar kan komen, merkt hij. “Dat besef laat weinig ruimte meer voor een discussie over nut en noodzaak van de EU.”

Dit artikel verscheen ook in het papieren themanummer van SERmagazine over Europa (2022 #4).

Ook gratis abonnee worden?