Een rechtvaardige energietransitie is geen luxe, maar bittere noodzaak
Om opwarming van de aarde tegen te gaan zijn radicale veranderingen nodig. We hebben meer hernieuwbare energie nodig, maar mogen daarbij het belang van verantwoorde productie niet uit het oog verliezen. SER beleidsmedewerkers Anouk van Esch en Jessie Harms schrijven in deze column hoe we de stap naar een rechtvaardige energietransitie kunnen maken.
Column van:
De maatschappij staat voor grote duurzaamheidsopgaven, die gevolgen hebben voor de manier waarop we leven en produceren. Om de opwarming van de aarde tegen te gaan, zijn radicale veranderingen in ons energiesysteem en onze omgang met grondstoffen nodig. We zetten daarom volop in op hernieuwbare energie, onder andere met windturbines op zee en land en met zonnepanelen op daken en land.
Voor een duurzame energievoorziening hebben we de komende jaren miljoenen zonnepanelen en duizenden windmolens nodig. Deze worden doorgaans nog niet circulair geproduceerd, waardoor ze niet efficiënt gerecycled kunnen worden. Daarnaast vergen de nieuw te produceren windmolens en zonnepanelen veel grondstoffen, waarvan de winning en productie tot negatieve gevolgen voor mens en milieu kan leiden. Hoe maken we de stap naar een rechtvaardige energietransitie?
Verdere versnelling van projecten om meer hernieuwbare energie op te wekken is essentieel. Ondanks deze versnelling mag het belang van een ecologisch en maatschappelijk verantwoorde productie in de gehele keten niet uit het oog verloren worden. Dat betekent dat we enerzijds de behoefte aan primaire grondstoffen voor de productie van bijvoorbeeld windmolens en zonnepanelen zoveel mogelijk beperken, en anderzijds de nog wel benodigde grondstoffen zoveel mogelijk rechtvaardig, inclusief en duurzaam produceren om mens en planeet te beschermen. Over dit onderwerp publiceerde de SER recent de verkenning ‘Evenwichtig sturen op de grondstoffentransitie en de energietransitie voor brede welvaart’.
Omdat de hernieuwbare energiesector naar verwachting de komende jaren enorm gaat groeien, is juist nu het aangewezen moment om maatschappelijk verantwoord ondernemen op het gebied van mensenrechten en milieu in de sector te verankeren.
Grondstoffenbehoefte
De standaard levensduur van een windmolen en een zonnepaneel is respectievelijk 20 tot 25 en 30 jaar. De eerste golf van geïnstalleerde windmolens en zonnepanelen bereikt binnenkort al het einde van de levensduur of heeft deze zelfs al bereikt. Om de behoefte aan primaire grondstoffen zoveel mogelijk te beperken is hergebruik van grondstoffen cruciaal. Door bestaande windmolens en zonnepanelen te hergebruiken, hoogwaardig te recyclen en gebruik te maken van secundaire materialen zal de vraag naar primaire grondstoffen afnemen.
Ook kan bij het ontwerpproces van toekomstige windmolens en zonnepanelen het potentieel voor hergebruik in een vroeg stadium meegenomen worden, zodat ze aan het eind van hun levensduur zo goed mogelijk gerecycleerd kunnen worden. Omdat de recyclebaarheid van materialen ook invloed kan hebben op de verwachte levensduur en de efficiëntie van de technologie, is het wel van belang om ook deze aspecten mee te nemen in de afweging. De potentie van circulaire zonnepanelen staat beschreven in een kennisnotitie van de Provincie Zuid-Holland.
Rechtvaardige transitie
Door de toenemende vraag naar hernieuwbare energiebronnen groeit de productie van windturbines en zonnepanelen, en daarmee ook de vraag naar grondstoffen. Zo laat een rapport van de Wereldbank zien dat de vraag naar mineralen voor hernieuwbare energie in 2050 bijna 500% kan stijgen. Zelfs wanneer alle bestaande windmolens en zonnepanelen gerecycled worden, zijn nog steeds mineralen uit het buitenland nodig.
Aan de winning van deze grondstoffen en de productie van materialen zijn vaak ecologische en maatschappelijke risico’s verbonden. Zo wordt in de wieken van windmolens bijvoorbeeld balsa hout gebruikt, waardoor er in Ecuador grootschalige ontbossing plaatsvindt om aan de toenemende vraag te voldoen (zie het eerder verschenen artikel in het FD). Ook de productie van zonnepanelen heeft vaker het nieuws gehaald, omdat de materialen en onderdelen gemaakt worden met behulp van dwangarbeid in China. Maar liefst 80% van de Nederlandse zonnepanelen komt uit China, en kan mogelijk in verband worden gebracht met Oeigoerse dwangarbeid (zie het eerder verschenen artikel in de Volkskrant). Deze voorbeelden laten zien dat de productie van hernieuwbare energie – wanneer je naar het grotere plaatje kijkt – vaak nog niet rechtvaardig, inclusief en verantwoord is voor mens en natuur.
Samenwerking
Om hernieuwbare energie met recht verantwoord te kunnen noemen, kunnen we niet anders dan inzetten op de verduurzaming van deze ketens. Bedrijven spelen hierbij een belangrijke rol. De problemen op het gebied van mensenrechten en milieu in grondstoffenketens zijn echter te complex en omvangrijk voor bedrijven om alleen aan te kunnen pakken. Zij hebben hierbij de ondersteuning van de overheid en het maatschappelijk middenveld nodig. Dit kan in de vorm van sectorale samenwerking. Het Internationaal MVO-convenant voor de Hernieuwbare Energiesector biedt hier een platform voor.
