Brede welvaart: waarom de SER al 30 jaar hamert op het belang ervan
Welvaart gaat niet alleen over geld. Het gaat ook over sociale samenhang en een gezonde leefomgeving. De SER koerst al dertig jaar op ‘brede welvaart’. Wat houdt dat precies in? Hoe meet je het? En wat is het verschil met de Sustainable Development Goals (SDG’s)? Zes vragen over brede welvaart, beantwoord door SER-directeuren Arnold Devreese en Ton van der Wijst.
Tekst: Corien Lambregtse
Aan het woord:
Arnold Devreese,
directeur Sociale Zaken, SER
Ton van der Wijst,
directeur Economische Zaken, SER
1. Wat houdt het precies in: ‘brede welvaart’?
Brede welvaart gaat over profit, people en planet. Welvaart heeft naast de financieel-economische dimensie, ook een sociaal-maatschappelijke en ecologische dimensie. Een toename van het bruto nationaal product (BNP) betekent niet automatisch dat iedereen ook beter af is en gezonder wordt, en ook niet dat de kwaliteit van de leefomgeving (natuur en milieu) verbetert. Integendeel: economische groei kan negatieve effecten hebben als die groei niet in balans is met de sociale en ecologische dimensies.
Het streven naar brede welvaart betekent continu zoeken naar wegen om de economische, sociale en ecologische dimensies te integreren en in balans te brengen. Daarbij gaat het niet alleen over ‘hier en nu’, maar ook over ‘elders’ en later’. Van brede welvaartsgroei is sprake als positieve effecten op de ene dimensie niet negatief uitpakken voor andere dimensies, andere landen of komende generaties. Het concept brede welvaart verplicht ons om over grenzen heen te kijken en zo integraal mogelijk te denken.
De SER heeft het begrip brede welvaart dertig jaar geleden geïntroduceerd. De drie dimensies van brede welvaart komen overeen met de drie doelstellingen waarop de SER zich richt:
Evenwichtige economische groei, passend bij een duurzame ontwikkeling;
Een zo groot mogelijke arbeidsparticipatie;
Een redelijke inkomensverdeling.
De SER introduceerde het begrip brede welvaart 30 jaar geleden
De SER liep daar destijds in Nederlandse beleidskringen mee voorop, maar het denken erover was al veel eerder begonnen. In 1972 vroeg de Club van Rome met het befaamde rapport ‘Grenzen aan de groei’ al aandacht voor het verband tussen economische groei en de gevolgen hiervan voor mens en milieu. In 1987 werd die boodschap door de Wereldcommissie voor milieu en ontwikkeling herhaald in het eveneens befaamde rapport ‘Our common future’, ook wel het Brundtland-rapport genoemd, naar de voorzitter van deze VN-commissie, de toenmalige Noorse premier Gro Harlem Brundtland.
Begrip brede welvaart na de kredietcrisis door politiek omarmd
De politiek heeft het begrip brede welvaart pas na de financiële crisis van de jaren 2007-2012 omarmd. Op verzoek van de Tweede Kamer heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), samen met de planbureaus een Monitor Brede Welvaart ontwikkeld. Sinds 2019 wordt de ontwikkeling van de brede welvaart jaarlijks in kaart gebracht.
3. Is er een link met de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s) van de VN?
Zeker. De zeventien duurzame ontwikkelingsdoelen die in 2015 door de Verenigde Naties zijn vastgesteld, gaan eveneens over de drie dimensies van duurzame ontwikkeling: economisch, sociaal en ecologisch. De SDG’s worden inmiddels ook meegenomen in de Monitor Brede Welvaart van het CBS. De monitor zet de ontwikkeling van de brede welvaart in Nederland in het licht van de realisatie van de SDG’s en kijkt ook hoe Nederland ervoor staat in vergelijking met andere Europese landen. Het mooie van de SDG’s is dat deze doelen wereldwijd worden gedeeld en voor een gemeenschappelijke taal zorgen.
4. Is brede welvaart echt te meten?
Niet alles is in geld uit te drukken; daar zijn we wel achter gekomen. Het is ingewikkeld om zo’n abstract begrip als ‘brede welvaart’ concreet te maken, maar het lukt steeds beter nu er meer aandacht voor komt. ESB, het vakblad voor economen, heeft er bijvoorbeeld deze zomer een themanummer aan gewijd: Sturing op brede welvaart. In een enquête geven economen hun mening over de vraag of brede welvaart te meten is en in hoeverre hierop kan worden gestuurd. De meningen zijn natuurlijk verdeeld, maar het overgrote deel van de economen verwacht wel dat meer sturing op brede welvaart op de lange termijn een positief effect heeft op de financiële prestaties van bedrijven.
Ook de ecologische en sociale dimensie zijn operationeel te maken
Economische prestaties zijn het makkelijkst te meten, maar de andere dimensies zijn zeker ook operationeel te maken. De ecologische dimensie heeft bijvoorbeeld te maken met biodiversiteit, duurzaam grondstoffengebruik en de vruchtbaarheid van de bodem, maar ook met de (gezonde) levensverwachting. De sociale dimensie heeft bijvoorbeeld te maken met sociale gelijkheid, inkomensgelijkheid en gelijke kansen, maar ook met kunst, cultuur en vrijwilligerswerk.
Eén algemene welvaartsindicator én deelindicatoren nodig
Er is discussie over de vraag of brede welvaart kan worden samengevat in één algemene welvaartsindicator of in een dashboard met deelindicatoren, zo blijkt ook uit het ESB-themanummer. In feite zijn ze beide nodig. Een algemene indicator geeft een algemeen beeld, het dashboard kan laten zien op welke deelgebieden of met welke groepen mensen het beter of juist slechter gaat.
Hoe weeg je het belang van werkgelegenheid af tegen dat van de natuur?
Maar dan nog zal er altijd discussie blijven over hoe zwaar de verschillende deelgebieden meetellen in het geheel. Hoe weeg je het belang van werkgelegenheid af tegen het belang van de natuur? Het belang van inkomensgelijkheid tegenover het belang van ondernemerschap? Goede zorg en goed onderwijs? Verschillende mensen hebben verschillende belangen, motieven en idealen. Daarom is het belangrijk dat er vanuit zoveel mogelijk perspectieven naar vraagstukken wordt gekeken en beleid wordt gemaakt.
Dwarsverbanden leggen een politieke keuzes maken
Het streven naar brede welvaart vraagt om integrale, multidisciplinaire oplossingen, waarin we de samenhang tussen vraagstukken zien en dwarsverbanden leggen. Daar hebben we alles en iedereen bij nodig: werkgevers, werknemers, zelfstandigen, ondernemers, maatschappelijke organisaties en wetenschappers, uit alle mogelijke disciplines. En zeker ook de politiek. Het streven naar brede welvaart vraagt uiteindelijk om politieke keuzes. Want alles heeft een prijs, en niet alles kan tegelijk.
5. Hoe staat Nederland ervoor als het om brede welvaart gaat?
Nederland is een welvarend land; zeker in internationaal perspectief. De meeste Nederlanders zijn gelukkig met hun leven. Tegelijkertijd zien we steeds meer onzekerheid, sociale ongelijkheid en verschillen in de mate waarin mensen meedelen in de economische groei. Onderhuids groeit het maatschappelijk ongenoegen. De coronacrisis heeft de tegenstellingen groter en zichtbaarder gemaakt. De opgaven waar we voor staan in Nederland en in Europa, zijn enorm: we zitten midden in het herstel van de coronapandemie, maar moeten tegelijk aan de slag met grote duurzaamheidsvraagstukken, de digitale transitie, de vergrijzing en het woningtekort.
6. Zie je het brede welvaartsbegrip in elk SER-advies terug?
Het brede welvaartsbegrip is de basis voor alle SER-adviezen, al zal de ene dimensie in het ene advies meer zichtbaar zijn dan in het andere. Elk vraagstuk dat we onder de loep nemen, begint bij een analyse van wat er speelt, waar dat speelt, wie er betrokken zijn bij het opstellen van het beleid en wie er betrokken zijn bij de uitvoering. Er zijn problemen die het best op lokaal niveau kunnen worden opgelost, er zijn ook vraagstukken die op nationaal of Europees niveau moeten worden opgepakt.
Armoedebeleid heeft bijvoorbeeld een relatie met de arbeidsmarkt, de woningmarkt, de gezondheidszorg, het onderwijs en het klimaat. De energietransitie heeft een relatie met de vraagstukken rechtvaardigheid en betaalbaarheid. Want de transitie is alleen haalbaar als iedereen de kans krijgt om mee te doen.
Het recente MLT-advies is één groot pleidooi om werk te maken van brede welvaart
Het recente MLT-advies, het middellange-termijnadvies van de SER, is één groot pleidooi om in de aankomende kabinetsperiode werk te maken van brede welvaart (zie ook het kader over het MLT-advies). Werkgevers, werknemers en kroonleden zijn het eens geworden over de richting van het beleid dat ons land nodig heeft. Nu is het aan de politiek en aan het nieuwe kabinet om keuzes te maken en aan de slag te gaan.
Meer lezen? SERmagazine verschijnt ook 5 keer per jaar als papieren tijdschrift.
Het SER-advies Zekerheid voor mensen, een wendbare economie en herstel van de samenleving bevat concrete voorstellen om de oorzaken van de groeiende ongelijkheid in Nederland aan te pakken. De SER wil dat het nieuwe kabinet gaat investeren in brede welvaart: zekerheid van werk en inkomen, meer verdienkracht bij bedrijven en versterking van publieke diensten als onderwijs, zorg en veiligheid. Het advies bevat ook aanbevelingen om urgente problemen op de arbeidsmarkt aan te pakken en de regulering van arbeidsrelatie te hervormen. Daarnaast vraagt de SER aandacht voor herstel van vertrouwen in de overheid, meer kansengelijkheid en een duurzaam leefklimaat, nu en in de toekomst. Deze thema’s moeten gezamenlijk worden aangepakt, omdat alles aan elkaar raakt en met elkaar verbonden is.
