Politiek primaat: waar begint de medezeggenschap?
De kern van medezeggenschap is dat medewerkers invloed kunnen hebben op belangrijke beslissingen in hun organisatie. Maar personeel bij overheidsorganisaties heeft een bijzondere positie, waardoor hun invloed soms beperkter is. Het kan dan schuren. Ruben Houweling, hoogleraar arbeidsrecht en kroonlid bij de SER vertelt over de adviesaanvraag Politiek Primaat.
Tekst: Mireille Bosman en Guus Bunnik | Leestijd: 4 minuten
Aan het woord:
Ruben Houweling, hoogleraar arbeidsrecht en SER-kroonlid
Wat is het politiek primaat precies?
Houweling: “Bij de overheid heeft het personeel soms te maken met politieke keuzes. De politiek wordt gekozen via onze democratie en voert een bepaald beleid. Denk bijvoorbeeld aan het verplaatsen van een militaire kazerne. In het bedrijfsleven heeft het personeel het recht om mee te praten en te adviseren over een bedrijfsverhuizing via de ondernemingsraad (or). Maar binnen de overheid ligt dat volgens de wet en de rechter anders: de verhuizing van de kazerne kan een besluit zijn van de politiek. Het personeel heeft via de or dan geen rol in het besluit om te verhuizen. Wél mag de or adviseren over de gevolgen van het besluit voor het personeel. Maar dat is nadat het besluit tot verplaatsen van de kazerne al is genomen. In zo’n geval heeft het personeel binnen de overheid minder invloed dan het personeel in het bedrijfsleven.”
Wat is de aanleiding voor de adviesaanvraag?
“De achtergrond van de adviesaanvraag gaat terug naar 1995, toen medezeggenschap bij overheid en bedrijfsleven gelijk werd gesteld. De politiek wilde echter voorkomen dat de invloed van het personeel zo groot zou zijn dat zij democratisch genomen besluiten zouden kunnen dwarsbomen. Daarom is er in de Wet op Ondernemingsraden een artikel opgenomen met de uitzondering van Politiek Primaat.
Gaandeweg is het beeld ontstaan dat deze uitzondering te breed wordt uitgelegd door de rechter. Wordt de medezeggenschap bij de overheid zo niet heel klein gemaakt? En past dit wel bij deze tijd?
In 2020 is een wet ingegaan om de rechtspositie van ambtenaren gelijk te stellen aan werknemers in het bedrijfsleven (de WRNA). De Vereniging voor Arbeidsrecht heeft toen aanbevelingen gedaan om de medezeggenschap binnen de overheid te versterken. Daarop volgde een petitie om de wetsbepaling over het primaat van de politiek aan te passen. Deze petitie is overhandigd aan toenmalig minister Koolmees van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Het ministerie van SZW heeft vervolgens eind 2023 een adviesaanvraag ingediend bij de SER.”
Waarom brengt de SER hier advies over uit?
“Het ministerie van SZW heeft de SER om advies gevraagd. De SER vertegenwoordigt werkgevers en werknemers en heeft de wettelijke taak om de medezeggenschap in Nederland te bevorderen. Dat gebeurt via de Commissie Bevordering Medezeggenschap. Binnen de SER is dus veel medezeggenschapskennis aanwezig.
We vinden het erg belangrijk om zowel bestuurders als or-leden uit de overheidssector nauw bij dit advies te betrekken. We organiseren daarvoor verschillende bijeenkomsten. Ook helpt de Raad voor Openbaar Bestuur mee: zij brengen advies uit over de verhoudingen in de politiek.”
Wat is er al gebeurd in dit traject?
“Er is de afgelopen maanden uitgebreid gesproken met diverse partijen: or-leden, ambtelijk secretarissen, bestuurders en experts. Zij hebben praktijkervaringen met de medezeggenschap bij de overheid gedeeld en ook al meegedacht over mogelijke oplossingsrichtingen.
Binnen de SER zijn werkgeversleden, vakbondsleden en onafhankelijke SER-(kroon)leden zoals ik nu aan het reflecteren op wat we hebben opgehaald. Daarnaast verdiepen we ons in de uitspraken van de rechter en de wetsgeschiedenis. Op basis van deze drie bronnen formuleren we onze eerste bevindingen.”
Welke mogelijkheden liggen er als het gaat om medezeggenschap bij de overheid?
“Iedereen is het er wel mee eens dat de ambtenaar een bijzondere positie inneemt en dat democratische keuzes leidend zijn. Maar waar begint de medezeggenschap? Er is een sterke roep om die scheidslijn duidelijker te krijgen. Tegelijkertijd is het heel lastig; kun je die afbakening wel maken met elkaar?
Een andere route is om de medezeggenschap wel te betrekken, wel adviesrecht te geven. Dat kan ook een ‘lichtere variant’ zijn. Bijvoorbeeld: de or heeft wel adviesrecht, maar de or heeft niet de mogelijkheid om naar de rechter te gaan en dit adviesrecht af te dwingen. Ook een mogelijkheid is dat de or wel informeel om advies wordt gevraagd, maar verder geen rechten heeft. Daar zitten natuurlijk ook nadelen aan, omdat je als or afhankelijk bent van de bestuurder. Gunt hij of zij jou het recht om advies uit te brengen?”
Wanneer wordt het advies verwacht?
“We willen tot een breed gedragen advies komen. Daarom gaan we in een brede bijeenkomst met belanghebbenden onze bevindingen toetsen. Het streven is vervolgens om het advies de eerste helft van 2025 af te ronden.”
