Van AI tot virtual reality: 8 digi-termen verklaard
Digitale platforms, augmented reality, algoritmen – wie niet in de technologiesector werkt, weet soms niet precies wat wat is. Toch hebben we in het leven van alledag al veel te maken met slimme technologieën. Vanwege de grote impact daarvan richtte de SER dit najaar de werkgroep Impact Digitale Transitie op. Acht digi-termen in begrijpelijke taal uitgelegd.
Tekst: Berber Bijma
Dit artikel verscheen ook in de papieren versie van SERmagazine, met als thema ‘Digitale Zaken’. In dit decembernummer belichten we de kansen en schaduwkanten van digitalisering én de sociaaleconomische impact. Word gratis abonnee.
Robotica
Robots zijn programmeerbare machines die allerlei taken kunnen uitvoeren. Een robot combineert ‘klassieke’ computertaken zoals berekeningen, met fysieke taken. Zo kan een zorgrobot bijvoorbeeld iemand uit bed tillen. Robotica is de wetenschap die zich bezighoudt met dit brede scala aan toepassingen van robots.
Bekende beelden zijn de robotteams die tegen elkaar voetballen of het exoskelet waarmee mensen met een dwarslaesie weer kunnen lopen. Maar ook de zelfrijdende auto die op tijd uitwijkt voor voetgangers, is het product van robotica, een kennisgebied dat zich razendsnel ontwikkelt. De SER publiceerde in 2019 het kennisdocument Effecten van technologisering op de arbeidsmarkt.
De aanduiding artificiële (kunstmatige) intelligentie verwijst naar de ‘slimheid’ van technologische toepassingen. De intelligentie van een apparaat kan die van de mens benaderen, of zelfs overtreffen. Zo won schaakcomputer Deep Blue al in 1997 een aantal partijen van toenmalig wereldkampioen schaken Gary Kasparov.
Dreigt AI niet te gaan regeren over de mens?
Een belangrijk kenmerk van kunstmatige intelligentie is dat apparaten voortdurend ‘bijleren’ door steeds meer gegevens steeds zorgvuldiger te interpreteren. De een ziet dat als pure winst, de ander als risico, want dreigt AI niet te gaan regeren over de mens? De Europese Commissie maakte in het voorjaar van 2021 een begin met wetgeving die AI in goede banen moet leiden.
Algoritmes
Algoritmes vormen de basis van veel ‘slimme’ technologie, zoals robots en kunstmatige intelligentie. Een algoritme is een digitale instructie die bedoeld is om een probleem op te lossen. Die instructie wordt vervolgens uitgevoerd door een computerprogramma. In een navigatiesysteem zorgt een algoritme ervoor dat de kortste route van A naar B op het scherm verschijnt.
Wie op YouTube veel kattenfilmpjes bekijkt, heeft het aan een algoritme te danken dat er suggesties voor nóg meer kattenfilmpjes in beeld komen. Wat voor kattenfilmpjes geldt, geldt overigens ook voor video’s met complottheorieën. Algoritmes worden daarnaast bijvoorbeeld gebruikt om overheidsprocessen efficiënter en beter te maken. Belangrijk hierbij is toetsing op kwaliteit en ethische aspecten.
Digitale platforms
Op een online ‘marktplaats’ kunnen leveranciers en consumenten van producten of diensten elkaar opzoeken. De dienst waar het platform om draait, kan offline zijn, zoals bij Uber of Thuisbezorgd. Bij een sociaal platform als Facebook is het digitale netwerk zélf het belangrijkste product. Gebruikers van digitale platforms kunnen veelal contact leggen via een beschermde online omgeving. De SER-verkenning Hoe werkt de platformeconomie? (2020) schetst de risico’s en de kansen.
Biometrie
Lichamelijke kenmerken of gedragskenmerken van mensen kunnen met behulp van technologie worden vastgelegd en geïnterpreteerd. Met biometrische persoonsgegevens als een vingerafdruk of een gezichtsscan kunnen we onze identiteit bevestigen. Voordeel is dat met deze vorm van identificatie lastig valt te frauderen. Ook stemherkenning is een vorm van biometrie.
Biometrische gegevens bevatten doorgaans méér informatie dan strikt noodzakelijk
Naast voordelen zijn er ook risico’s, bijvoorbeeld op het gebied van privacy. Biometrische gegevens bevatten doorgaans namelijk méér informatie dan strikt noodzakelijk is voor identificatie, bijvoorbeeld informatie over gezondheidstoestand of ras. In de privacywet AVG staan regels over de verwerking van biometrische informatie.
Persuasieve technologie
Technologie kan worden ingezet om mensen over te halen tot bepaald gedrag of zelfs bepaalde opvattingen. Dit wordt persuasieve (‘overredende’) technologie genoemd. Dat overhalen kan heel dwingend zijn, denk maar aan het steeds luidere piepje dat de automobilist eraan herinnert de gordel om te doen. Veel speelser kan ook, bijvoorbeeld als leren door middel van gamification een spel wordt. Verantwoord rijgedrag of een gezonde levensstijl zijn positieve voorbeelden van wat persuasieve technologie kan bewerkstelligen, maar uiteraard zijn er ook risico’s, bijvoorbeeld als mensen worden overgehaald tot extreme denkbeelden.
Augmented reality
Met de techniek van augmented reality voegen we een digitale werkelijkheid toe aan de ‘gewone’ werkelijkheid. In eenvoudige vormen kennen we dat al heel lang, bijvoorbeeld als de stand van een voetbalwedstrijd voortdurend in beeld is. De afgelopen jaren worden toepassingen steeds ingenieuzer. Soms in een spel (Pokémon GO), maar ook in situaties van levensbelang, bijvoorbeeld tijdens operaties. Met AR kan een chirurg digitaal dingen zien die hij of zij in het echt niet ziet, bijvoorbeeld een foetus in een baarmoeder. Ook in de industrie wordt AR steeds meer gebruikt, bijvoorbeeld bij assemblagewerk.
Virtual reality
Waar augmented reality de gewone wereld combineert met een extra digitale ‘laag’, brengt virtual reality ons in een geheel digitale wereld. Met een VR-bril op kun je je bijvoorbeeld op het randje van een hoog flatgebouw wanen, terwijl je gewoon op de grond staat. Virtual reality wordt gebruikt voor spellen en daarnaast vooral voor onderwijs en trainingen, bijvoorbeeld voor piloten, politieagenten en artsen.
SER-werkgroep Impact Digitale Transitie
De SER bracht de afgelopen jaren verkenningen uit over robotisering, digitalisering en de platformeconomie en de effecten daarvan op de arbeidsmarkt. Niettemin was digitalisering binnen de SER nog geen structureel onderwerp, terwijl het wel voor structurele veranderingen van de samenleving zorgt. De werkgroep Impact Digitale Transitie, die dit najaar is opgericht, wil dit veranderen en ervoor zorgen dat digitalisering een integraal onderwerp wordt bij alle adviestrajecten van de SER. De werkgroep wil aandacht vragen voor de enorme kansen die digitalisering ons biedt én voor de schaduwkanten. Daarnaast houdt de werkgroep zich bezig met het scholingsvraagstuk dat digitalisering met zich meebrengt: nieuwe technologieën maken ‘een leven lang ontwikkelen’ belangrijker dan ooit.
