SEO 75 jaar
Speech van Kim Putters bij de jubileumbijeenkomst van SEO
3 september 2024
Het gesproken woord geldt.
Beste aanwezigen, relaties van SEO en de SEO-medewerkers in het bijzonder,
Allemaal van harte gefeliciteerd!
Want 75 jaar is toch wel een hele mooie respectabele leeftijd en er is daarom alle reden voor dit feestje. Fijn dat jullie er zijn.
Met het klimmen van de jaren verschijnt bij velen ook enige wijsheid, en dat mag je rond deze leeftijd best verwachten.
Bij de jubilaris van vandaag lijkt dat zeker het geval. SEO heeft in die 75 jaar heel veel kennis verzameld en met ons gedeeld op zoveel sociaal-economische thema’s.
Al vele jaren is SEO voor ons een gewaardeerde kennispartner die op onze kernthema’s een stevige reputatie heeft opgebouwd.
Ook de SER wordt volgend jaar 75 jaar dus we zijn echt generatiegenoten, net als het CPB bijvoorbeeld. We zijn met elkaar opgegroeid en we weten elkaar vaak goed te vinden.
En ik benoem ook even onze net wat oudere polderzuster - de Stichting van de Arbeid - waarmee we hier al vele jaren samenwonen en die hun 75-jarige jubileumfeestje in coronatijd online hebben moeten vieren en volgend jaar alweer 80 wordt.
De SEO en de SER, het verschilt slechts een enkele letter en we zijn dan ook verbonden in betrokkenheid bij sociaal-economisch onderzoek, respectievelijk beleid.
En dit zien we breed als we kijken naar de onderwerpen waar we ons mee bezig houden. Eigenlijk is er geen thema binnen het sociaal-economisch terrein waarover we ons niet gebogen hebben.
Wie jarig is trakteert en door de jarige SEO worden we vandaag flink getrakteerd op een prachtig jubileumboek met als titel Op weg naar een duurzame economie.
En omdat ik al een blik hebben kunnen werpen op de inhoud, kan ik zeggen dat ik dit boek aan alle aanwezigen hier, maar zeker ook hierbuiten, van harte aanbeveel.
Het is actueel en toekomstgericht - en zoals iedereen al van SEO verwacht, gedegen in de uitwerking.
Met brede welvaart als uitgangspunt dat als rode draad terugkomt in elk hoofdstuk.
In het hoofdstuk over de verduurzaming van de gebouwde omgeving, vooral van onze woningen, zien we dat dit niet alleen een belangrijke bijdrage levert aan het klimaatbeleid, maar zeker ook aan het bestrijden van de energiearmoede: we willen niemand achterlaten.
Het verduurzamen van woningen draagt ook stevig bij aan een betere gezondheid van mensen die nu bijvoorbeeld in een schimmelend en tochtig huis wonen.
De gezondheidsbaten zijn niet alleen substantieel, dit is natuurlijk ook door SEO berekend, maar verkleinen bovendien de gezondheidsverschillen tussen mensen.
De inzet op verduurzaming van woningen leidt dus tot minder CO2-uitstoot, minder energiearmoede en minder gezondheidsverschillen, en scoort daarmee uitstekend in termen van brede welvaart. Een veel steviger en minder vrijblijvende inzet hierop verdient de komende jaren dan ook prioriteit. Waar wachten we nog op?
In het hoofdstuk over de energietransitie, zien we dat er zoveel baankansen met veel baanzekerheid bestaan, maar het toch nog onvoldoende lukt om personeel te vinden voor alle energie- en klimaatbanen.
Hoe krijgen we vakmensen vanuit andere sectoren zover om van deze transitie een succes te maken?
Een uitdaging die ook de partijen hier in de polder bezighoudt. We werken als SER op dit moment ook hard aan de afronding van een advies over de groene arbeidsmarkt van de toekomst.
Het hoofdstuk over beprijzen in de luchtvaart laat zien dat er meer mogelijkheden zijn om in dit taaie dossier vooruitgang te boeken dan vaak wordt gedacht.
Elke sector zal een passende bijdrage moeten leveren aan het klimaatbeleid.
Interessant is ook het hoofdstuk over Europees ontbossingsbeleid. Voor de Nederlandse houtverwerkende industrie die al grotendeels voldoet aan de EU-ontbossingsverordening biedt dit waarschijnlijk meer kansen dan bedreigingen en daarmee een gunstig perspectief.
Ook wordt in dit boek de kwaliteit van eerdere klimaatevaluaties beoordeeld. Dit is een lerend proces. Klimaatbeleid is ook niet gemakkelijk met de veelheid aan instrumenten gericht op een langere termijn.
Maar we zijn nu wel in een fase beland dat het nodig is om een beleidstheorie voor het klimaatbeleid als geheel op te stellen en te werken met meetbare doelen per instrument om goed te beoordelen hoe we de klimaatdoelen bereiken.
Terecht wordt aangegeven dat het klimaatbeleid niet binnen een generatie moet worden bekeken, maar over generaties heen, zodat het echt van de grond komt.
Dit vraagt ook om klimaatinclusief begroten, iets wat de Raad van State vorig jaar aan een nieuw kabinet heeft aanbevolen, met een daarbij passende systematiek die wel leidt tot voldoende investeringen, maar zonder de rekening eenzijdig bij de jongere of toekomstige generaties neer te leggen.
Kortom, het boek Op weg naar een duurzame economie biedt op heel actuele thema’s handvatten voor concrete beleidskeuzes in het faciliteren van transities in de komende decennia, en waar ook het nieuwe kabinet Schoof zijn voordeel mee zou moeten doen.
We mogen de lange termijn gevolgen van ons handelen immers niet door blijven schuiven naar de toekomstige generaties.
Jullie boek leest als een pleidooi om perspectief te bieden aan mensen die niet de vruchten plukken van onze economie en schetst mogelijkheden om samen de omschakeling te maken.
Dit sluit nauw aan op de toekomstvisie Perspectief op brede welvaart in 2040. Bouwen aan de economie van de toekomst die we als SER onlangs hebben uitgebracht.
Deze visie schetst een brede welvaartseconomie van de toekomst, gebaseerd op waardig werk en inkomenszekerheid, een aantrekkelijk investeringsklimaat en een sterk verdienvermogen, dat binnen planetaire grenzen komt, biodiversiteit herstelt en waarbij onze kwaliteit van leven tot de hoogste in de wereld behoort.
Dit boek en de visie bieden op deze thema’s een mooie basis en volop inspiratie, ook voor het regeerprogramma waar we nu allemaal op wachten.
Veel mensen associëren de economie simpelweg met geld, maar economie gaat niet over geld, dat is echt een veel te smal beeld. Gezien het feestelijke thema van vandaag, zou ik de economie daarentegen graag vergelijken met taart.
Het centrale thema in de economische wetenschap is schaarste: hoe verdelen we de taart?
Juist die schaarste is de laatste tijd in Nederland weer volop op de beleidsagenda.
Want de schaarste is aan alle kanten merkbaar en voelbaar.
We hebben veel meer ambities en plannen dan we goed kunnen uitvoeren.
Het is al zo vaak gezegd: niet alles kan en zeker niet tegelijk.
En dit vergt scherpe keuzes.
Ook dat laat dit boek weer zien: We moeten keuzes maken hoe we de taart verdelen. Maar dat is nog niet alles: de economie voegt ook waarde toe.
Het toevoegen van waarde – of nut – is óók een centraal thema van de economische wetenschap.
Hoe gedragen mensen zich zodat ze zoveel mogelijk waarde kunnen creëren? Voor zichzelf maar ook voor elkaar?
Economie draagt bij aan onze brede welvaart, niet alleen door de taart te vergroten maar ook door de taartstukken netjes met elkaar te verdelen.
Door niet alleen na te denken over economische groei, maar door ook na te denken over wat voor groei er nodig is en waarvoor.
Dit boek heeft als titel meegekregen: op weg naar een duurzame economie.
En het geeft daarmee aan wat voor groei we nodig hebben: duurzame groei.
Dat is geen ongebreidelde, exponentiële groei van het bbp zoals we de afgelopen decennia hebben meegemaakt op een manier die vaak ten koste gaat van uitputting van mensen, van de natuur, de biodiversiteit en daarmee van toekomstige generaties.
Als we de taart vergroten, dan moeten we het duurzaam doen, samen doen, en recht doen aan alle belanghebbenden, met of zonder stem.
Duurzame groei is economische ontwikkeling waarbij de druk op mens en milieu en het gebruik van natuurlijke hulpbronnen hier en elders worden geminimaliseerd.
Laten we vooral voor ogen houden dat de overgang naar een duurzame economie veel kansen biedt.
Een gebalanceerde economie is weerbaarder voor externe schokken en biedt ruimte voor mensen en bedrijven om zich te ontwikkelen richting een klimaatneutrale en circulaire samenleving.
Dit is urgent in de landbouw waar een helder transitiepad nodig is, met een voedseltransitie, een grondstoffentransitie en een energietransitie; weg uit de stikstofcrisis, op weg naar regeneratieve groei.
Dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan.
Er zijn een heleboel mooie plannen, maar vaak loopt het vast in de uitvoering.
Voor echte impact is maatschappelijk draagvlak voor het beleid ook in de uitvoering cruciaal.
Een sociale markteconomie gebaseerd op brede welvaart heeft een sterke sociale dialoog in Nederland en in Brussel. Geen vechteconomie, maar een overlegeconomie. Een Rijnlands model 2.0.
En wellicht is er wel een sterkere dialoog nodig, zeker op Europees niveau.
Werken aan de toekomst is nooit af. Een visie op de toekomst vraagt een doorgaande dialoog tussen politiek en samenleving.
Die dialoog is cruciaal om tegenstellingen te verkleinen, de polarisatie te doorbreken en mensen met elkaar te verbinden. Want samen staan we sterker richting de toekomst.
Iedereen moet die fundamentele veranderingen in onze manier van werken, leren, zorgen en samenleven mee kunnen maken.
Die dialoog is noodzakelijk om te voorkomen dat mensen het gevoel krijgen te worden achtergelaten of steeds aan het kortste eind trekken. Niemand wint, tenzij iedereen wint.
Voor het gevoel van velen klopt het niet meer in Nederland.
We hebben een nieuw sociaal contract nodig. Een kompas dat richting geeft. Een wenkend perspectief voor de toekomst.
Het wordt tijd dat we voorbij het wij-zij gaan. En voorbij de tegenstellingen die ons dwars zitten bij een gezamenlijke toekomst.
We moeten er samen de schouders onder zetten. Er is geen alternatief. In Nederland heeft niemand de absolute macht. En laten we hopen dat dat zo blijft. We zijn een polderland.
En al duurt het daardoor soms lang voor we er bij vraagstukken of dilemma’s uit zijn, met de uitkomsten kunnen de meeste mensen prima leven.
Brede welvaart biedt het richtinggevende kompas en moet in al het beleid centraal staan. Tegelijk: een brede-welvaart-agenda is mooi, maar als de besluitvorming gaat zoals het altijd ging, dan verandert er niets.
We moeten de spelregels eerlijker maken, met alle betrokkenen rond de tafel zitten en weten hoe zwaar we kennis over mens en natuur moeten wegen. Alleen dan zal het lukken om verandering te bewerkstelligen.
Dit vraagt om overheden die de regie pakken, duidelijke kaders stellen en consistent zijn in hun beleid.
Om werkenden die investeren in zichzelf en werken kunnen combineren met leren, ontwikkelen en zorgen.
Om maatschappelijke initiatieven die van onderop en binnenuit de samenleving verbeteren.
Om bedrijven die investeren in waardig werk en technische en sociale innovaties.
En last but not least om kennisinstellingen die inzichten verzamelen en bijdragen aan oplossingsrichtingen.
Het helpt dan enorm om te kunnen leunen op gedegen en onafhankelijk toegepast onderzoek, zoals waar SEO voor staat.
Graag wijs ik jullie op het kunstwerk, hierboven ons, van de fotograaf en kunstenaar Michaël Ferron met de titel Het hoofd, het hart en de materie.
Waar kijken we naar? Dit is de achterkant van een borduurwerk van een jonge vrouw die een liefdesbrief leest.
De kunstenaar heeft dit werk omgedraaid, zodat ineens zicht is ontstaan op de totstandkoming van het borduurwerk: de draden, de steekjes en knoopjes van het borduurwerk.
Dit kun je vertalen naar de kennis, voorbereiding en onderhandelingen, zoals die ten grondslag liggen aan een SER-advies of akkoord.
De kunstenaar heeft het werk in drieën gedeeld: het hoofd, het hart en de materie (in dit geval de brief), en hij verwijst hiermee naar het werk van de SER waarin de drie geledingen op basis van feiten (het hoofd) en emoties (het hart) komen tot een onderhandelingsresultaat (materie).
Voor de hiervoor onmisbare kennis ben ik blij dat we op SEO kunnen bouwen.
Het zijn dus vooral ook de mensen - de gedegen onderzoekers - van SEO die al generaties – nu al 75 jaar - het verschil maken.
De in decennia opgebouwde kennis en wijsheid van kennisinstellingen als SEO voorziet ons als SER, beleidsmakers en breder - de hele samenleving - van stevig onderbouwde inzichten en perspectieven om beter beleid te maken.
Want daar doen we het voor. Voor de jongere generatie en generaties na ons. Goed voorouderschap.
Beste mensen van SEO, hartelijk bedankt voor het delen van al jullie waardevolle inzichten waarmee we brede welvaart steeds meer concreet invullen.
Ik wil jullie aanmoedigen om hiermee door te gaan. Zodat we samen blijven oplopen, op weg naar die duurzame economie.
