‘Wees je bewust van de waarde van je netwerk’

Wie een kijkje neemt op de LinkedIn-pagina van Jeanne Martens – al 17 jaar eigenaar van het bedrijf Jeanne Martens interim management, training en advies én als onderzoeker verbonden aan de Vrije Universiteit (VU) – krijgt meteen een aardige indruk van het hout waaruit Martens gesneden is. Wie uit mijn culturele netwerk heeft binnen de kunstwereld voor mij ingangen als het gaat om kunstfraude en het verzekeren van kunst? Voor een studente ben ik op zoek naar een stage op dit gebied, schrijft een Martens onbekende internship manager. Het berichtje maakt een reis langs vele personen die het delen, tot het ook bij Martens terechtkomt. Die had de dag tevoren toevallig koffiegedronken met een ex-collega, en de oproep deed een belletje rinkelen: die ex-collega zou waarschijnlijk wel ingangen hebben voor de zoekende student. Martens verbond de twee meteen maar even met elkaar. “Zo’n actie is een kleine moeite, die op termijn vaak ook weer iets oplevert. Netwerken gaat immers bij uitstek om wederkerigheid. Maar iets doen voor iemand in je netwerk hoeft natuurlijk niet per se altijd iets op te leveren: brengen en halen mogen naast elkaar bestaan, zolang je maar niet de fout maakt dat je alleen maar brengt. Dan doe je jezelf tekort.”

Martens promoveerde op 11 september 2020 aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU) op de betekenis van netwerken in relatie tot de carrière van hoogopgeleide vrouwen en is al een carrière lang gefascineerd door het onderwerp. “Ik was jarenlang voorzitter van de Vereniging van vrouwen met een hogere opleiding (VVAO) en zag dat vooral jongere vrouwen netwerken als eerste van hun lijstje schrappen naarmate ze meer ballen in de lucht moeten houden, vaak omdat zij een jong gezin combineren met een drukke baan. De spagaat begreep ik wel, maar het triggerde mij: waar blijf jíj in dit verhaal, vroeg ik me dan af. Toen ik hoorde dat de VU een postacademische opleiding met betrekking tot netwerken verzorgde, vielen er veel puzzelstukjes op hun plaats. Het onderwerp sloot zo goed aan bij mijn interesses en waarnemingen in de praktijk, dat ik besloot erop te promoveren en daarbij specifiek naar de vrouwelijke attitude ten opzichte van netwerken te kijken.” Netwerken was eerder onderwerp van wetenschappelijk onderzoek, maar Martens gaf er een unieke draai aan door vooral te kijken naar wat er nu precies schuilt achter de verschillende wijze waarop vrouwen netwerken. 

Word geen Theresa May, maar een Jacinda Ardern

Martens zelf heeft netwerken altijd als verrijkend beschouwd. “Bij de VVAO bijvoorbeeld was ik betrokken bij veel activiteiten, van grote samenkomsten tot huiskamerbijeenkomsten. Altijd ontmoette ik de meest uiteenlopende mensen, die me bewust maakten van uiteenlopende thema’s die voor mij wellicht onderbelicht zouden blijven als ik me niet zou begeven onder deze mensen. Hetzelfde geldt voor de bijeenkomsten van Topvrouwen.nl. Netwerken verrijkt, haalt je uit je bubbel en comfortzone, het is enorm leerzaam.” Dat betekent overigens niet dat de emotie ‘wat doe ik hier, ik ga lekker naar haar huis’ Martens totaal onbekend is. Met een lach: “Natuurlijk heb ik zelf ook wel eens weerstand tegen netwerken gevoeld, als ik aansloot bij een bijeenkomst waar ik niemand kende. Dan denk je nu eenmaal wel eens: waarom zit ik eigenlijk niet op de bank met een lekker glas wijn.” Toch merkte ze, al ver voor haar promotie, dat je mindset al het verschil kan maken. “Stel: je staat op een bijeenkomst en spreekt een politicus aan met een specifieke vraag. Hij of zij lijkt benaderbaar en zegt: stuur me maar een e-mail. Op die e-mail krijg je uiteindelijk geen antwoord. Mij is dat overkomen. Je kunt dan denken: het ligt aan mij, ik ben niet geschikt voor netwerken.” Je hoeft zoiets echter niet meteen te labelen als ‘faalervaring’ en daarmee netwerken negatief te definiëren. “Niet opgeven en het later nog eens proberen in een andere setting of bij een ander persoon levert meer op.” 

De verschillende attitudes ten opzichte van netwerken kwamen uitgebreid aan bod tijdens Martens’ onderzoek en Martens ontdekte dat vooral ‘gearriveerde’ topvrouwen heel bewust en strategisch netwerken. Ze werken bewust aan hun eigen zichtbaarheid binnen de organisatie en binnen verschillende netwerken. Om hun ambitie waar te maken, maken topvrouwen ook graag gebruik van een sponsor. Dat helpt enorm: “Als iemand van enig statuur jou introduceert in zijn of haar netwerk, dan kom je op een andere manier binnen en word je op een andere manier gewogen. Topvrouwen zijn daar goed van doordrongen.”

Hoogopgeleide vrouwen die de top nog niet bereikt hebben maar wel stappen in die richting zetten, hebben vaak een wat ambivalentere houding. Zij voelen te vaak schroom om actief te netwerken, en bewijzen zichzelf daarmee geen dienst. “Bij de vrijdagmiddagborrel zorgen hun mannelijke collega’s dat zij in the picture komen bij de CEO, terwijl deze vrouwen vertrekken naar hun gezin, of nog op hun werkkamer zitten om extra meters te maken.” De credits voor dat harde werk komen echter niet zolang de mensen die je ‘omhoog’ kunnen helpen, nauwelijks weten wie je bent en wat de waarde is die je toevoegt. “Blijf je te veel op de achtergrond, dan kom je hooguit op de longlist, maar de shortlist zul je niet halen. Ook als het gaat om promotie binnen bedrijven, is netwerken keihard nodig. Zorg dat je een sponsor bemachtigt binnen of buiten het bedrijf. Investeer in het leren kennen van mensen op sleutelposities.” Relaties moet je opbouwen – dat is immers ook de enige manier om de ‘gunfactor’ te verkrijgen. “Er zijn talloze voorbeelden van mensen die uiteindelijk minder succesvol zijn omdat ze niet voldoende draagvlak hadden. Ik moet in dat verband sterk aan de voormalig Britse premier Theresa May denken. Zij had met de Brexit toch al een buitengewoon moeilijke opdracht – dat juist vrouwen op zo’n ‘glass cliff’-functie benoemd worden, is geen onbekend fenomeen – en kreeg simpelweg niet voldoende mensen mee. Jacinda Ardern, de voormalige premier van Nieuw-Zeeland, is de succesvolle kant van de medaille. Zij heeft met haar verbindende acties een enorm draagvlak gecreëerd.”

Rijker dan je denkt 

Martens begon haar onderzoek met bekijken hoe bewust hoogopgeleide vrouwen zich zijn van hun netwerk en daarmee hun sociaal kapitaal. Wat bleek: veel vrouwen in de lagen net onder de top zijn zich er nauwelijks van bewust dát zij überhaupt over een groot en waardevol netwerk beschikken. Martens definieert een netwerk anders dan alleen puur zakelijk: “Voor mij bestaat een netwerk uit verbindingen tussen mensen die informatie uitwisselen, in georganiseerd verband of niet. Het is een groep mensen die bestaat uit familie, vrienden, kennissen en zakelijke contacten waarbinnen delen centraal staat. In zo’n netwerk kom je niet alleen halen, maar ook brengen. Omdat vrouwen vaak zeggen dat zij nauwelijks over een netwerk beschikken, heb ik hen gevraagd te tekenen wie zij om zich heen hebben. Gaandeweg waren ze dan verbaasd dat het sociaal kapitaal waarover ze tóch bleken te beschikken wijdvertakt is. Het gaat erom dat je dat netwerk ook leert te benaderen. Om iets voor een ander te betekenen, maar ook in je eigen voordeel.” Dit netwerkbewustzijn en wat je met je netwerk kunt, laat Martens ook terugkomen in de lezingen en workshops die ze geeft.

De betekenis van de titel van Martens’ proefschrift duidt op het onbekende en het potentieel. Vaak hebben vrouwen een groot netwerk, maar zijn ze zich er niet van bewust. Als het bewustzijn ontstaat en de schroom wordt overwonnen om het netwerk ook daadwerkelijk in te zetten, gaat er een wereld open. Dan is de netwerk-kikker wakker gekust,