5 vragen over de markt voor persoonlijke dienstverlening
Van schoonmaakhulp tot huiswerkbegeleiding. De ontwikkeling van een markt voor persoonlijke dienstverlening heeft veel mogelijke voordelen. Nieuwe werkgelegenheid, een hogere arbeidsparticipatie van vrouwen én minder combinatiestress bij werkenden. Maar risico’s zijn er ook. Vijf vragen.
Dorine van Kesteren
Ivy Koopmans
Senior-beleidsmedewerker SER en medeauteur verkenning over de markt voor persoonlijke dienstverlening
Jeroen Visser
Senior-beleidsmedewerker SER en medeauteur verkenning over de markt voor persoonlijke dienstverlening
1. De markt voor persoonlijke dienstverlening, wat is dat?
Veel werkende Nederlanders hebben het hartstikke druk. Het valt niet mee om werk en privé soepel te combineren. Niet alleen voor ouders van jonge kinderen, maar bijvoorbeeld ook voor mensen die mantelzorgen. En dat komt steeds vaker voor in een samenleving waarin het aantal ouderen en chronisch zieken groeit. Tegelijk neemt ook het belang van een leven lang ontwikkelen toe. Kennis en vaardigheden verouderen snel en werkenden moeten veel tijd steken in om- en bijscholing om aantrekkelijk te blijven op de arbeidsmarkt.
Op dit moment ondersteunt de overheid het combineren van al deze taken vooral met tijd en geld, via kinderopvang, verlof en flexibele arbeidstijden. Maar volgens de SER kan ook de markt voor persoonlijke dienstverlening hierbij een belangrijke rol spelen. Denk aan schoonmaken, ondersteuning van mantelzorg, huiswerkhulp, de hond uitlaten, boodschappen doen, de auto wassen, de tuin onderhouden, strijken of helpen met de computer. Mensen die de klussen in en rond het huis uitbesteden, krijgen meer lucht in hun agenda en minder ‘combinatiestress’: stress die ontstaat door gebrek aan balans tussen werk en privétaken.
Mensen die de klussen in en rond het huis uitbesteden, krijgen meer lucht in hun agenda
De markt voor persoonlijke dienstverlening is een middel om de werkgelegenheid te bevorderen, bijvoorbeeld door mensen die nu geen baan hebben een plek te bieden. Daarnaast kan de ontwikkeling van deze markt de arbeidsparticipatie van vrouwen verhogen en de werk-privébalans verbeteren. Vrouwen besteden per dag gemiddeld twee keer zoveel tijd aan het huishouden als mannen. Als zij een deel van deze taken kunnen uitbesteden, krijgen ze ruimte om meer betaalde uren te gaan werken. Dit kan de genderongelijkheid op de Nederlandse arbeidsmarkt verminderen. Omdat vooral vrouwen het werk doen (vooral het schoonmaakwerk), kunnen ook zij ervan profiteren als deze markt goed wordt ontwikkeld en groeit.
“Juist om de kansen te benutten, is het nodig om de ontwikkeling van deze markt in goede banen te leiden”, zegt Ivy Koopmans, senior-beleidsmedewerker bij de SER en medeauteur van de verkenning over de markt voor persoonlijke dienstverlening (zie kader). Het is belangrijk dat het werk verschuift van de informele naar de formele markt. In Nederland kennen we de Regeling dienstverlening aan huis. Die houdt onder meer in dat niet de particuliere opdrachtgever verantwoordelijk is voor het afdragen van premies en belasting, maar de dienstverlener – dus bijvoorbeeld de schoonmaakhulp. “In de praktijk gebeurt dit lang niet altijd, zodat een grote informele markt is ontstaan”, zegt senior-beleidsmedewerker Jeroen Visser, die ook meeschreef aan de SER-verkenning.
3. En wat zijn de risico’s?
Het werk in de markt voor persoonlijke dienstverlening moet wel fatsoenlijk zijn. In coronatijd worden de risico’s zichtbaarder. Een deel van de dienstverleners verloor zijn baan zonder in aanmerking te komen voor bijvoorbeeld een uitkering of tijdelijke steunmaatregel. Sommigen riskeerden de eigen gezondheid of die van anderen door te blijven werken, ondanks ziekteverschijnselen. Ondertussen hebben huishoudens wel grote behoefte aan (emotionele) ondersteuning en aandacht.
“Het formeel maken van deze markt zorgt voor administratieve lasten”, merkt Visser op. “Het inhouden van belasting en afdragen van premie willen we niet allemaal via de particuliere opdrachtgever laten lopen. Want als de lasten voor huishoudens te hoog worden, ontstaat er juist geen extra werkgelegenheid. Aan de andere kant moeten wel bepaalde minimale standaarden worden nageleefd en misschien uitgebreid.”
Een ander risico is dat de sociale verschillen tussen laag- en hoogopgeleiden, tussen mensen met een smalle en een goedgevulde beurs, worden versterkt. Dat gebeurt als alleen de bovenkant van de samenleving diensten kan inkopen. De markt voor persoonlijke dienstverlening zal dus breed toegankelijk moeten zijn.
4. Hoe doen andere landen het?
Frankrijk, Finland en Zweden gaven een impuls aan de markt voor persoonlijke dienstverlening door de kosten voor persoonlijke dienstverlening (het loon en de sociale premies) voor de helft aftrekbaar van de belasting te maken. In Frankrijk hebben ze daarnaast het werk onder een cao en de sociale zekerheid gebracht. “De overheid speelt in die landen een belangrijke rol bij de ontwikkeling van de markt. Het beleid is aan de ene kant gericht op verlaging van de kosten voor de opdrachtgevers, aan de andere kant op verhoging van de kwaliteit van de banen”, zegt Koopmans.
De Franse overheid begon met het afbakenen van de markt. Wat valt er nu precies onder persoonlijke dienstverlening en wat niet? Daaruit kwam een lijst met ongeveer twintig activiteiten, waarvoor een fiscale aftrek geldt.
‘Er is nog weinig onderzoek naar de gevolgen van de maatregelen voor de arbeidsparticipatie van vrouwen en de werk-privébalans’
In de drie landen die de SER heeft onderzocht, zijn de resultaten positief. Koopmans: “Het glas is halfvol, halfleeg. Uit de verschillende internationale studies blijkt dat er banen bijkomen en het formele werk wordt bevorderd. Maar over de precieze omvang daarvan trekken de studies verschillende conclusies. En er is tot nu toe weinig onderzoek gedaan naar de gevolgen van de maatregelen voor de arbeidsparticipatie van vrouwen en de werk-privébalans.”
Meer lezen? SERmagazine verschijnt ook 5 keer per jaar als papieren tijdschrift.
De SER noemt in de verkenning drie denkrichtingen voor ontwikkeling van de markt voor persoonlijke dienstverlening in Nederland. De eerste optie is de kosten voor de particuliere opdrachtgevers te verlagen met belastingmaatregelen. De tweede optie is de kwaliteit van de banen te verbeteren door de sociale zekerheid te verbeteren, bijvoorbeeld door deze werkenden in aanmerking te laten komen voor de werkloosheid- en arbeidsongeschiktheidsregelingen.
De derde denkrichting gaat over het benutten van technologische vernieuwing om vraag en aanbod beter bij elkaar te brengen. Visser: “Intermediairs, waaronder digitale platforms, maken de markt transparanter. Dienstverleners komen te weten waar het werk is; de opdrachtgevers op hun beurt krijgen meer keuzevrijheid dan ze nu hebben.”
Koopmans benadrukt dat een brede en integrale aanpak nodig is. “De overheid kan niet aan één knop draaien. De markt voor persoonlijke dienstverlening is zeker niet de oplossing voor alle knelpunten op de arbeidsmarkt. Het is een van de instrumenten om te komen tot gendergelijkheid en een hogere arbeidsparticipatie van vrouwen, net als kinderopvang en goede verlofregelingen. En in samenhang met maatregelen op het gebied van sociale zekerheid, een leven lang ontwikkelen en onderwijs, kan deze markt bijdragen aan een inclusieve arbeidsmarkt.”
SER-verkenning: de markt voor persoonlijke dienstverlening in internationaal perspectief
De SER bracht begin juli een verkenning uit over de groeiende markt voor persoonlijke dienstverlening. Hierin onderzocht de SER hoe Finland, Zweden en Frankrijk proberen te stimuleren dat mensen klussen in en rond het huis uitbesteden. Ook zijn denkrichtingen uitgewerkt voor hoe Nederland deze markt verder kan ontwikkelen. Denk aan fiscale maatregelen om de kosten voor de particuliere opdrachtgevers te verlagen en de sociale zekerheidspositie van de werkenden te verbeteren. De bedoeling van de SER is om de markt voor persoonlijke dienstverlening op een evenwichtige manier te laten groeien, met oog voor de belangen voor de opdrachtgevers én de werkenden.
