• 
• 

Veilig gebruik van gevaarlijke stoffen: hoe komen grenswaarden tot stand?

Berber Bijma

Martin Wieske:
Hoofd veiligheid en gezondheidsbescherming bij de Duitse brancheorganisatie voor non-ferrometaalsector

Tony Musu:
Onderzoeker bij het Europees vakbondsinstituut ETUI

 

 

Het vaststellen van de grenswaardes van gevaarlijke stoffen op de werkvloer gebeurt grotendeels op nationaal niveau. Op Europees niveau bestaat de Working Party on Chemicals, een adviesorgaan van de Europese Commissie. Daarin komen werkgevers, werknemers en overheden uit lidstaten samen om te bespreken aan welke maximale waardes van gevaarlijke stoffen werknemers blootgesteld mogen worden. Inmiddels geldt voor 25 kankerverwekkende stoffen een Europese grenswaarde, waaraan alle lidstaten zich moeten houden.

Er zijn natuurlijk veel meer gevaarlijke stoffen. In Nederland heeft de SER een belangrijke rol gespeeld in de totstandkoming van de databank Grenswaarden, waarin voor meer dan 2000 stoffen een (in Nederland geldende) grenswaarde voor de werkplek is vastgelegd. Begin februari 2020 vond bij de SER een internationale conferentie plaats over grenswaarden voor gevaarlijke stoffen.

Grenswaarden van belang voor werknemers én werkgevers

Het vaststellen van grenswaarden is niet alleen voor werknemers, maar ook voor werkgevers van belang, stelt Martin Wieske. Hij is hoofd veiligheid en gezondheidsbescherming bij de Duitse brancheorganisatie voor de non-ferrometaalsector. “De grenswaarden geven bedrijven houvast. Ze kunnen ermee laten zien dat ze hun werknemers volgens de wettelijke normen beschermen, en tegelijkertijd kunnen ze profiteren van de positieve eigenschappen van bepaalde stoffen.”

‘In de EU overlijden jaarlijks 100.000 mensen aan een vorm van kanker die door hun arbeidsomstandigheden is veroorzaakt’

Voor Tony Musu, onderzoeker bij het Europees vakbondsinstituut ETUI, is het belang van de grenswaardes voor werknemers overduidelijk: “In de hele Europese Unie overlijden jaarlijks 100.000 mensen aan een vorm van kanker die door hun arbeidsomstandigheden is veroorzaakt. Om dat aantal terug te dringen, hebben we grenswaardes nodig.”

Vaart maken met een Europees systeem voor grenswaardes voor kankerverwekkende stoffen

Er wordt al heel lang nagedacht over een goed werkend Europees systeem voor het vaststellen van grenswaardes. Musu: “Al in de jaren ’90 van de vorige eeuw werden de eerste grenswaardes voor EU-lidstaten vastgesteld. Daarna zijn er jarenlang nauwelijks nieuwe stoffen aan toegevoegd. Pas sinds een paar jaar maken we weer wat vaart, waarmee we nu op 25 grenswaardes voor EU-landen zitten.”

‘Nederland en Duitsland zijn koploper als het gaat om eigen, nationale grenswaardes’

Veel EU-landen hebben daarnaast eigen, nationale grenswaardes voor andere stoffen. “Nederland, Duitsland en een paar andere EU-landen zijn daarin koploper”, vertelt Wieske, “omdat die eigen wetenschappelijke instituten hebben die zich hiermee bezighouden.”

Controle op de naleving verschilt per land

De controle op de naleving van de grenswaardes die de EU heeft vastgesteld, wordt in lidstaten weliswaar verschillend vormgegeven, maar functioneert “vrij goed”, vindt Wieske. Musu denkt daar anders over: “Die controle is onbevredigend omdat in alle EU-landen de arbeidsinspectie wordt afgeslankt. Op Europees niveau is de wetgeving goed, maar op bedrijfsniveau worden de regels niet in iedere lidstaat even goed nageleefd.”

Musu pleit voor meer grenswaardes die vanuit de EU worden opgelegd. “Je ziet nu dat de ene lidstaat voor dezelfde stof een heel andere grenswaarde hanteert dan de andere. De grote uitdaging op dit moment is om het op Europees niveau eens te worden over de manier waarop we de grenswaarden vaststellen. We gaan nu uit van een afweging tussen kosten en baten. Het zou beter zijn – zoals Nederland en Duitsland doen – om de grenswaarde te baseren op het risico voor werknemers.” Tijdens de conferentie is daar uitvoerig over gesproken.

Meer lezen? SERmagazine verschijnt ook 5 keer per jaar als papieren tijdschrift.

Veilige waarde is moeilijk vast te stellen

Wat is een veilige blootstellingswaarde om op de werkvloer met een bepaalde stof te werken? Dat is voor iedere gevaarlijke stof opnieuw een grote puzzel, zeggen Wieske en Musu. “Van een aantal stoffen weten we onder welke drempelwaarde er geen risico is op gezondheidsschade”, zegt Wieske.

‘Het is nooit zeker of veranderingen in de fysiologie bij ratten zich ook bij mensen zullen voordoen’

Complicerende factor is dat het onderzoek naar die schade wordt uitgevoerd met ratten. “Je kunt nooit met zekerheid zeggen dat veranderingen in de fysiologie van ratten zich ook bij mensen zullen voordoen. En als dat wel het geval is, leidt dat dan op lange termijn tot gezondheidsschade? Ook dat is niet zeker. In het vaststellen van een grenswaarde combineren we altijd verschillende veiligheidsfactoren en zijn we heel terughoudend in het vaststellen van de grenswaarden. De waarden die we nu hebben, zijn dus heel laag. De sociaaleconomische effecten van die lage waarden kunnen groot zijn, maar zijn tegelijk heel moeilijk mee te wegen in het precies vaststellen van een grenswaarde, ook omdat we te weinig gegevens hebben over de risico’s.”

Hoe lager de grenswaarde, hoe lager het risico

Musu ziet in het gebrek aan kennis over de precieze risico’s, een goede reden om de grenswaardes zo laag mogelijk te houden. “Voor verreweg de meeste kankerverwekkende stoffen weten we niet wat een veilige drempel is en wordt vrijwel iedere waarde in verband gebracht met een verhoogd risico op kanker. Daarom geldt simpelweg: hoe lager de grenswaarde, hoe lager het risico op kanker.”