In de begindagen van de coronacrisis leek het virus de grote gelijkmaker. Iedereen is er immers kwetsbaar voor. De realiteit blijkt anders. De ene groep is (in z’n portemonnee) veel harder getroffen dan de andere. Om te voorkomen dat die ongelijkheid zich in de toekomst uitvergroot, is gerichte actie nodig, zegt socioloog Godfried Engbersen.
Felix de Fijter
Aan het woord
Of je nu verpleegkundige, prins of president bent: iedereen kan besmet worden met COVID-19. Maar die gelijkheid is maar een deel van het verhaal”, zegt Engbersen. Hij is voorzitter van de werkgroep Doelgroepen van de Denktank Coronacrisis. Deze publiceerde in maart het kennisdocument Neem iedereen mee, waarin de gevolgen van de coronacrisis voor de kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt onder de loep worden genomen.
Lees door onder de foto
“Je ziet dat de economische impact per groep sterk verschilt.” De treurige werkelijkheid in het kort: de groepen die al kwetsbaar waren op de arbeidsmarkt, zijn dat nu nog meer. Voor een deel is dat domme pech. Jongeren, bijvoorbeeld, zijn hard geraakt, omdat ze werkzaam zijn in sectoren waar de gevolgen van de crisis snel zichtbaar en voelbaar werden. Zoals de horeca, die net als bijvoorbeeld de evenementenbranche en cultuursector veel harder getroffen is dan andere sectoren. Daarnaast konden veel werkgevers bijvoorbeeld plots geen stageplaats meer bieden.
Maar het probleem is deels toch ook structureler van aard. Neem bijvoorbeeld zzp’ers of mensen met een flexibele arbeidsrelatie, die veelal minder goed tegen arbeidsongeschiktheid verzekerd zijn dan mensen in een vast dienstverband. Daarnaast zijn er groepen die al een afstand tot de arbeidsmarkt hadden, zoals statushouders, chronisch zieken, langdurig werklozen en mensen met een arbeidsbeperking. Die afstand is in de coronacrisis alleen maar vergroot.
Wie naar de werkloosheidscijfers kijkt of naar het aantal mensen dat van bijstand gebruikmaakt, zegt Engbersen, concludeert dat de schade tot dusver meevalt. “En dat klopt ook. De steunpakketten van de overheid spelen daarin een belangrijke rol. Maar op een gegeven moment valt die steun weg, en dan komen substantiële groepen mensen financieel in de knel.”
Het beste medicijn ertegen is zo veel mogelijk mensen – juist in die kwetsbare groepen – aan het werk te krijgen en aan het werk te houden, zegt Engbersen. “Maar om dat te bereiken is iets nodig wat we in Nederland juist hebben afgebouwd: actief arbeidsmarktbeleid. En dat moet zich dan met name richten op om- en bijscholing, zodat mensen van werk naar werk worden begeleid of van hun studiebank naar de arbeidsmarkt.
“In de wereld na corona zal de werkgelegenheid per sector sterk gaan verschillen met die in de tijd ervoor. In de zorg wordt bijvoorbeeld een sterke groei verwacht. Je ziet al KLM-stewardessen zich omscholen voor een baan in de zorg. Maar voor de al kwetsbare groepen is zo’n omscholingstraject vaak niet binnen handbereik.” Daar komt bij dat de concurrentie is toegenomen. “De kwetsbare groep is in crisistijd veel groter geworden. Neemt werkgelegenheid toe, dan komen ‘de besten van de slechten’ het snelst bovendrijven. Want wat doe je bijvoorbeeld als horecaondernemer bij wie het water aan de lippen heeft gestaan, wanneer je eindelijk weer open mag? Dan werf je personeel dat snel en makkelijk inzetbaar is, zodat je je zaak in leven kunt houden. Dan is de inzetbaarheid van chronisch zieken of arbeidsmigranten wellicht niet je eerste prioriteit. En als we niet uitkijken, wordt de kloof die de langdurig werkloze of asielmigrant al langer ervaart daarmee bijkans onoverbrugbaar.”
Hoe is dat te voorkomen? In algemene zin, zegt Engbersen, zal de ‘postpandemische samenleving’, arbeidsmarkt incluis, er een moeten zijn die aan haar burgers meer zekerheden biedt. “Er is een grens aan de verantwoordelijkheid die je bij mensen zelf kunt neerleggen. Heb je een beperking, zit je in de verkeerde sector of heb je een taalachterstand? Dan kun je dat niet allemaal zelf oplossen. Wel kan het helpen als werkgevers en overheden investeren in je veerkracht, door te helpen met bijscholing en taalontwikkeling, of door op de werkvloer na te gaan of er aanpassingen mogelijk zijn waarmee je, ondanks je beperkingen, toch van waarde kan zijn.”
Ook ‘een leven lang leren’ is urgenter dan ooit, een thema dat op collectieve draagkracht kan rekenen, maar tot dus¬ver nog niet breed van de grond kwam, aldus Engbersen. “In de werkgroep is daar ook grote consensus over. Van vakbeweging tot werkgevers, iedereen ziet nu in dat de nood hoog is. En die consensus is ook echt nodig om het tij te keren. De Nederlandse arbeidsmarkt kent ongelijkheden, niet alleen wat de contractvorm betreft, maar ook als je kijkt naar arbeidsdiscriminatie. Voor sommige groepen is de arbeidsmarkt gewoon lastiger toegankelijk dan voor anderen. Het vergt een inspanning van alle partijen om dat te verbeteren.”
De Denktank Coronacrisis roept op, kwetsbare groepen niet achteraan in de rij te laten belanden bij het herstel na de coronacrisis. In het kennisdocument Neem iedereen mee: Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt dat op 10 december 2020 is gepubliceerd, staan daarvoor zeven aanbevelingen.
