Long Covid en werk: re-integreren in kleine stappen
Voor de een blijft het bij een snotneus, voor de ander heeft een coronabesmetting jarenlange gevolgen. Wat als je door Long Covid langdurig uitvalt op je werk? Wat is belangrijk tijdens de re-integratie en welke verantwoordelijkheid heeft de werkgever? Leerkracht en Long Covid-patiënt Judith van Duijn, bedrijfsarts Ernst Jurgens en hr-directeur Marjolein Reijs belichten Long Covid vanuit drie perspectieven.
Tekst: Berber Bijma
Aan het woord
Judith van Duijn, leerkracht met Long Covid
Ernst Jurgens, bedrijfsarts gespecialiseerd in Long Covid
Marjolein Reijs, hr-directeur schoonmaakbedrijf Gom
“Na ruim anderhalf jaar zit ik nog steeds aan het begin van mijn herstel. Ik ben vaak extreem moe, heb moeite met prikkels en krijg koorts na inspanning. Vaak kan ik niet op een woord komen of me niet lang concentreren – de bekende brain fog.”
Het leven van Judith van Duijn (36) is radicaal veranderd sinds ze in april 2021 besmet raakte met het coronavirus. Ze was gewend om ‘voor 200 procent’ voor een kleuterklas te staan. Drie keer probeerde ze het werk weer op te pakken, drie keer mislukte het. In februari 2022 raakte ze bovendien opnieuw besmet. Inmiddels zit ze meer dan anderhalf jaar vrijwel helemaal thuis.
Long Covid: een grote verscheidenheid aan klachten
Het Post-COVID Syndroom (PCS), in de volksmond vaak ‘Long Covid’ genoemd, heeft met name in het midden en zuiden van Nederland slachtoffers gemaakt. Bedrijfsarts Ernst Jurgens, werkzaam in de regio Utrecht ziet regelmatig patiënten als Van Duijn. Omdat hij zich de afgelopen jaren heeft gespecialiseerd in PCS, sturen zijn collega’s ook nog weleens mensen naar hem door. “Sinds begin 2022 zien we een afname in het aantal nieuwe patiënten, maar ook met de omikron-variant kun je nog steeds het Post-COVID Syndroom krijgen”, zegt Jurgens. Hij was eerste auteur van de eerste Leidraad voor bedrijfsartsen op het gebied van PCS.
Hebben mensen drie maanden na hun besmetting nog klachten die zo goed als zeker het gevolg zijn van die besmetting? Dan hebben ze volgens de definitie van de WHO het Post-COVID Syndroom. “In de begintijd tastten we in het duister over deze aandoening. Inmiddels weten we steeds meer. Duidelijk is in ieder geval dat bij Long Covid een grote verscheidenheid aan klachten hoort. De belangrijkste klachten die mensen een jaar na besmetting nog hebben, zijn moeite met fysieke inspanning, extreme moeheid, concentratieproblemen, niet op woorden kunnen komen en slaapproblemen.”
Ernst Jurgens: ‘Bij Long Covid hoort een grote verscheidenheid aan klachten’
Marjolein Reijs is hr-directeur bij schoonmaakbedrijf Gom, dat zo’n 8500 werknemers in dienst heeft. Een precies aantal werknemers met Long Covid kan ze niet noemen, omdat de werkgever formeel geen informatie krijgt over de aard van de ziekte, maar het aantal “valt gelukkig mee”, vertelt ze. “Deze groep vormt een klein aandeel van de langdurig zieken die we hebben – het zijn er zeker geen tientallen.” Sommigen van hen zijn al meer dan een jaar ziek thuis en een enkeling stroomt na twee jaar ziekte door naar de WIA.
“Het aantal is gering, maar de impact op het individu is groot”, ziet Reijs. “Bij de een zijn de klachten vooral fysiek, bij de ander psychisch. Re-integratie is altijd maatwerk, maar bij Long Covid is dat nog eens extra belangrijk. Wie last heeft van fysieke uitputting, kan bijvoorbeeld met zittend werk weer beginnen – denk aan doeken vouwen of schoonmaakmiddelen samenstellen. Wie vooral last heeft van mentale klachten, wil misschien juist weer fysiek aan het werk.”
‘Ik kan echt nog wel werken, als ik maar meer tijd krijg’
Judith van Duijn wilde vrij snel na haar besmetting weer aan de slag. “Dat viel flink tegen. Ik heb weer voor een kleutergroep gestaan, maar als vijf kleuters tegelijk hun jas aan moeten trekken – dat lukt me niet. Ik heb er lang tegen gevochten dat ik Long Covid had. In de begintijd dacht ik: gewoon doorzetten, dan ben ik maar moe. Maar als je zo denkt, krijg je het deksel enorm op je neus. Nu zit ik in het acceptatieproces. Een 8-urige werkdag ligt niet in mijn mogelijkheden. Dat heb ik geaccepteerd, al ben ik er bij vlagen nog boos over dat dit mij is overkomen. Vooral als ik mijn eigen kinderen van vijf en zeven moet teleurstellen.”
Judith van Duijnhoven: ‘Een 8-urige werkdag ligt niet meer in mijn mogelijkheden’
Na een arbeidskundig onderzoek werd ze voor 100 procent arbeidsongeschikt verklaard. “Volgens het verslag kan ik geen deadlines opgelegd krijgen en niet samenwerken. Daar ben ik het niet mee eens. Ik kan echt nog wel wat, als ik maar meer tijd krijg. Bovendien: het kan nog beter worden. Ik begrijp de gedachte achter die conclusie wel, maar het had van mij genuanceerder gemogen.”
‘Respecteer je grenzen, probeer ze niet fanatiek te verleggen’
De relatie van Van Duijn met haar werkgever is verstoord geraakt. “Ik ben een paar keer te snel begonnen en daardoor weer uitgevallen. Ik begrijp dat dat vervelend is voor een werkgever, maar in een re-integratieproces hoor je overcapaciteit te zijn. De school moet dan niet op mij hoeven rekenen.”
De onderwijsstichting waarbij ze in dienst is, wilde haar arbeidscontract beëindigen. “Ik krijg niet de steun waar ik recht op heb. Dat motiveert niet echt om weer aan het werk te gaan. Voorlopig blijf ik in dienst. Pas na twee jaar ziekte mag de werkgever mij ontslaan.”
Bedrijfsarts Jurgens ziet regelmatig dat werkgevers te veel verwachten van Long Covid-patiënten. “Voor PCS-patiënten is het belangrijk dat ze niet hun best moeten doen om hun grenzen te verleggen, maar die grenzen juist moeten respecteren. Werkgevers werken bij re-integratie graag met het eigen regie-model, dat de nadruk legt op wat werknemers wél kunnen. Dat is lastig, omdat bij werkgevers de kennis ontbreekt over wat voor een werknemer de belastbaarheid en de benodigde hersteltijd is – zeker met het oog op een mogelijk na-effect. Daarom is goed overleg tussen werkgever, bedrijfsarts en werknemer nodig, om te voorkomen dat de werknemer over de eigen grenzen gaat.”
Ernst Jurgens: ‘goed overleg tussen werkgever, bedrijfsarts en werknemer is nodig’
Hr-directeur Reijs heeft onder de medewerkers van schoonmaakbedrijf Gom geen mensen meegemaakt die na Long Covid te snel re-integreerden en daarna een terugval hadden. “We merken soms wel dat mensen zelf te snel willen. Als mensen heel snel weer moe worden, houden we ze goed in de gaten en vragen we ze om gas terug te nemen. Tijdens een re-integratieproces monitoren we op z’n minst wekelijks hoe het met iemand gaat. De bedrijfsarts is de expert die uiteindelijk bepaalt wat mogelijk is aan opbouw en welke ondersteuning nodig is.”
Het lastige van een schoonmaakbedrijf is dat er relatief weinig variatie aan werkzaamheden is. “Het werk dat onze medewerkers doen is fysiek zwaar. Daarbij is de gemiddelde leeftijd van onze medewerkers 48 jaar – leeftijd gaat dus ook een rol spelen. Veel medewerkers zijn laaggeletterd, waardoor terugkeer in een kantoorbaan eigenlijk nooit een optie is. Kantoorfuncties zijn er in verhouding ook maar heel weinig. We bekijken natuurlijk of er lichter werk te vinden is voor iemand die bijvoorbeeld gewoonlijk trappenhuizen stofzuigt, maar een andere optie dan schoonmaakwerk is er binnen het bedrijf eigenlijk nooit.”
Maak re-integratieafspraken op maat
Re-integratieafspraken met werknemers die Long Covid hebben, steken nogal nauw, zegt Jurgens. “Je kunt niet zomaar zeggen: kom eerst maar een uurtje. Het maakt namelijk nogal uit of je bijvoorbeeld portier bent of cognitief complex werk doet. Kijk per persoon wat mogelijk is en verwacht niet meteen dat iemand weer superproductief is. Iemand die bij terugkomst een volle mailbox aantreft plus heel veel collega’s die vragen hoe het gaat – dat vraagt echt regie. Overprikkeld raken is bij re-integratie een belangrijk risico. Heel belangrijk is dat de leidinggevende bereid is om te steunen in plaats van te pushen.”
Van Duijn hoopt via een werkervaringsplek te re-integreren bij een nieuwe werkgever. “Het plan is dat ik onderwijs ga geven aan nieuwkomersleerlingen van twaalf tot achttien jaar. Dat is spannend, maar ik hoop het beter vol te houden als ik minder uren werk. Bovendien zijn deze kinderen iets ouder en daardoor zelfstandiger. Voor mij is flexibiliteit in werkuren en werkindeling belangrijk om het vol te kunnen houden. Het moeilijke is dat een werkgever voorlopig niet op mij kan bouwen. Ik weet dat ik dus bijna het onmogelijke vraag.”
‘Als familiebedrijf willen we goed voor onze mensen zorgen’
Schoonmaakbedrijf Gom is een familiebedrijf. Zonder dat ze wil romantiseren, denkt Reijs dat dat uitmaakt voor werknemers met Long Covid. “Wij hebben tientallen mensen verloren aan corona, met name in de eerste golf. Dat heeft enorme impact gehad op ons bedrijf. Omdat ‘familie-denken’ in ons DNA zit, hebben we al in de eerste golf gezinnen ondersteund als iemand naar het ziekenhuis moest met corona. We regelden maaltijden, kinderopvang of beschermingsmiddelen – wat maar nodig was.’
Marjolein Reijs: ‘Het is lastig om succesfactoren voor de re-integratie aan te wijzen’
‘Dat we als familiebedrijf veel werknemers hebben verloren aan corona, heeft er ook voor gezorgd dat Long Covid anders op de agenda is gekomen dan wellicht bij andere bedrijven. We willen goed voor onze mensen zorgen, ook als ze ziek zijn. Juist omdat Long Covid een diversiteit aan klachten kent, is het lastig om ‘succesfactoren’ voor de re-integratie aan te wijzen. Vaak spelen er ook nog andere problemen mee in het leven van mensen – momenteel bijvoorbeeld stress door financiële zorgen.”
Long Covid als beroepsziekte: mogelijk financiële compensatie
Sinds januari 2022 kan Post-COVID Syndroom aangemerkt worden als beroepsziekte, dat wil zeggen: een ziekte die op en door het werk is opgelopen. “Op papier heeft de werkgever bij een beroepsziekte dezelfde zorgplicht als bij een niet-beroepsziekte”, zegt Jurgens. “Maar het zou natuurlijk goed zijn als werkgevers in geval van beroepsziekte hun zorgplicht extra serieus nemen. Je mag iemand na twee jaar ontslaan, maar het hóeft niet. Dat kan bij beroepsziekte een afweging zijn.”
Daarnaast wordt er voor sommige sectoren, met name zorg en onderwijs, gesproken over een financiële regeling voor mensen die PCS als beroepsziekte hebben opgelopen. “Het is belangrijk dat zo’n regeling er komt, in welke vorm dan ook”, zegt Jurgens. “Mensen raken nu na twee jaar hun baan kwijt. Veel mensen zijn na twee jaar weer opgekrabbeld, maar je kunt kijken of je die termijn naar drie jaar kunt oprekken, want dan vergroot je die groep nog iets.”
Reijs voelt daar weinig voor. “Twee jaar doorbetaling bij ziekte is al een flinke verantwoordelijkheid voor werkgevers. Stel dat het na die twee jaar duurzame re-integratie in zicht is, dan zullen wij iemand niet koste wat kost laten uitstromen. Maar als iemand na twee jaar nog steeds 100 procent ziek is en er in het geheel geen perspectief is – wellicht ook door bijkomende problematiek – dan vind ik dat de werkgever te zwaar belast wordt als daar nog een derde jaar bijkomt.’
RI&E om besmetting te voorkomen
Iedere werkgever is verplicht een Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E) op te stellen. Omdat het oplopen van een coronabesmetting duidelijk een risico op de werkplek is, hoort een werkgever daar onderzoek naar te doen en er maatregelen tegen te nemen. Jurgens: “Het gaat er dan om dat je mogelijke besmettingsbronnen opspoort en zoveel mogelijk uitsluit. Daarmee voorkom je dat andere werknemers Long Covid oplopen én dat mensen die het al hebben opnieuw besmet worden.”
Jurgens heeft er een hard hoofd in dat veel werkgevers zo’n Covid-RI&E hebben. “Uit onderzoek weten we dat zo’n 70 procent van de werkgevers een ‘gewone’ RI&E heeft. Voor een Covid-RI&E is dat niet onderzocht, maar ik vrees dat dat maar een heel klein deel daarvan is. En áls een werkgever er al een heeft, is nog de vraag of daar ook een plan van aanpak bij is gemaakt dat daadwerkelijk wordt uitgevoerd.”
Het oplopen van een coronabesmetting is een risico op de werkplek en hoort daarom in een RI&E
Gom werkt aan het toevoegen van een ‘coronaparagraaf’ aan de RI&E, in samenspraak met de ondernemingsraad. Die RI&E is van Facilicom, het moederbedrijf waar Gom onder valt. Reijs: “Ondertussen zijn we in feite al aan het uitvoeren wat nog op papier gezet moet worden. Onze veiligheidsmedewerkers zijn vanaf het begin van de pandemie betrokken bij het voorkomen van besmettingen. Voor mensen die langdurig ziek zijn door corona, hebben we een aanbod van diverse soorten zorg en ondersteuning opgebouwd, waaronder ergotherapie, fysiotherapie en psychologische zorg. We passen een multidisciplinaire aanpak toe en proberen zo gaandeweg te leren wat werkt. De bedrijfsarts bepaalt uiteindelijk welke interventies plaatsvinden. Wij zien wel dat professionele psychische hulp vaak een goed effect heeft.”
‘Accepteer dat jou iets mankeert en vecht voor je recht’
Jurgens raadt werkgevers aan om steun, begrip en geduld te hebben met werknemers die Long Covid hebben. “Gras groeit niet harder door eraan te trekken.” De werknemers zelf bindt hij op het hart geduld te hebben, hoe moeilijk dat ook is. “Een van mijn patiënten zei: ‘Ik was gewend op de linkerbaan van de A2 te rijden, nu zit ik op een zandpad.’ Nog los van de ziekteverschijnselen vraagt dat enorm veel.”
Ook Van Duijn raadt werknemers met Long Covid geduld aan. “Re-integreer in kleine stapjes, zowel in uren als in taken. Blijf je grenzen zien en handel daarnaar.” Voor haar is het acceptatieproces van grote betekenis. “Pas als je accepteert dat jou écht iets mankeert, kun je voor jezelf opstaan en gaan vechten voor je rechten.”
