• 
• 

Dare to be aware

Column van:

Carine van Oosteren,
senior beleidsmedewerker SER, 
c.van.oosteren@ser.nl

 

 

 

Na twee jaar stilte was Lowlands dit jaar weer een groots festijn. Ik was er zelf helaas niet bij, het was al uitverkocht, maar las dat Julia Janssen er wel was, een kunstenaar die met een interactieve installatie bestaande uit allemaal zorgvuldig gerangschikte pingpongbolletjes visualiseerde welke persoonsgegevens Big-Techbedrijven over haar hebben opgeslagen. Haar doel is om bewustzijn te creëren over de gevolgen van het gebruik van apps en het klikken, liken, chatten en swipen, wat veel mensen de hele dag door vrij gedachteloos doen. 

Dat hierdoor algoritmes getraind kunnen worden en dat bedrijven ons online gedrag gebruiken om profielen op te bouwen om zo gericht advertenties te plaatsen, is iets waar de meeste mensen liever niet over nadenken. Ik ook niet. Want als ik daar echt geen bijdrage aan zou willen leveren, zou ik een Nokia moeten gaan gebruiken in plaats van een smartphone en mezelf beperken tot alleen bellen en sms’-en. Zelfs Mark Rutte is daarvan teruggekomen.

Hoe zit het met dat bewustzijn en die vaardigheden in Nederland?

Digitaal bewustzijn is een noodzakelijke voorwaarde voor veilig online gedrag en een voorwaarde om mee te gaan in een wereld die steeds meer digitaliseert. Dat geldt voor iedereen, maar heeft iedereen ook de juiste vaardigheden? Onderzoekers van de Amsterdam School of Communication Research vroegen zich dit ook af. Zij zijn gaan kijken hoe digitaal bewust en vaardig Nederlanders eigenlijk zijn en hebben daar een methode voor ontwikkeld. Uit de eerste resultaten blijkt, niet verrassend, dat leeftijd een belangrijke bepalende factor is voor het niveau van digitale kennis en vaardigheden van Nederlanders.

Hoewel Nederland het relatief goed doet in vergelijking met andere Europese landen is er ook bij ons nog veel winst te behalen op dit thema. Zo blijkt dat:

• Digitaal bewustzijn en digitale vaardigheden zelden duidelijk gedefinieerd worden. Digitalisering raakt de maatschappij en ons werk op allerlei manieren, maar om nou precies aan te geven welke vaardigheden hierbij horen? Dat kan per situatie en functie verschillen.
• Digitale vaardigheden vaak te smal worden beschouwd. Het is veel meer dan een app kunnen gebruiken, het gaat bijvoorbeeld ook om het besef dat dit een datastroom tot gevolg heeft en wat een individu kan doen om zijn eigen datastroom te beheersen. Verder gaat het om probleemoplossend vermogen, creativiteit en servicegerichtheid.
• De aansluiting met de onderwijsagenda nu nog niet op orde is en de aansluiting op leven lang ontwikkelen (LLO) nog niet vanzelfsprekend. Wat het laatste betreft zijn er weliswaar kleinschalige programma’s die zeer succesvol zijn, maar van een laagdrempelige allesomvattende aanpak is nog geen sprake.

Wat organisaties doen

Begrijpen wat de impact is van digitale middelen, is niet alleen belangrijk voor individuen, maar ook voor organisaties. De overheid, scholen, zorginstellingen, bedrijven en ngo’s maken allemaal gebruik van digitale middelen. Organisaties houden zo bij hoe hun websites of apps gebruikt worden, en weten door het klikgedrag wat er wel en niet aanspreekt en passen daar hun aanbod op aan. Dat doen politieke partijen en milieuorganisaties net zo goed als vacaturesites, banken, streamingdiensten en flitsbezorgers. Je voelt je vaak autonoom en onbespied in de digitale wereld, maar niets is minder waar. Julia Janssen maakt ons daar pijnlijk van bewust. De inzet van digitale middelen heeft bovendien maatschappelijke gevolgen: het doet bijvoorbeeld een aanslag op het energiegebruik en kan leiden tot ongelijke toegang tot voorzieningen, zelfs tot discriminatie.

Werkbijeenkomst ‘Dare to be aware’

Voldoende digitaal bewustzijn en goed ontwikkelde digitale vaardigheden zijn voor het functioneren van de samenleving erg belangrijk, maar krijgen niet altijd de aandacht die ze verdienen. In veel SER-trajecten spelen ze een impliciete rol, bij vrijwel alle partijen die bij de SER aan tafel zitten. De SER-werkgroep Digitale Transitie wil hier verandering in brengen door aandacht te geven aan bovenstaande problemen en een verbinder zijn voor partijen die werken aan oplossingen. De SER organiseert op 6 oktober 2022 samen met de Alliantie Digitaal Samenleven een werkbijeenkomst over digitaal bewustzijn en digitale vaardigheden, DARE TO BE AWARE.

Advies van Generatie X aan Millennials

Digitaal bewustzijn vergroten is nuttig, want het kan mensen aanzetten tot bewustere keuzes, bijvoorbeeld over het aan- of uitzetten van cookies in apps en op websites. Het kan ook confronterend zijn. Ik betrap mezelf regelmatig op onzorgvuldig gedrag: even snel de cookie-instellingen accepteren omdat uitschakelen op dat moment een handeling te veel is. Verder vraag ik me regelmatig af of ik wel voldoende op de hoogte ben van de laatste ontwikkelingen. Dat ik zeer selectief gebruik maak van sociale media, helpt daarbij niet. Ik besef heel goed dat ik zonder Twitter- of Instagramaccount nieuwe ontwikkelingen mis. Tegelijkertijd is mijn gebrek aan FOMO een indicatie van mijn goede digitale gezondheid, ik kan het van harte aanbevelen aan Millennials.

De meeste mensen die naar Lowlands gaan, gaan voor de muziek, de leuke sfeer en het ontmoeten van andere mensen. Dat ze daarnaast nog wat meepakken over digitaal bewustzijn is mooi meegenomen. Lowlands gemist, maar wil je ook de installatie van Julia Janssen zien? Dat kan! Ze komt naar de SER op 6 oktober. 

Interesse gewekt?

Werk je voor een werknemers- of werkgeversorganisatie, een ministerie, een hogeschool of universiteit of andere organisatie die werkt aan digitaal bewustzijn of digitale vaardigheden, dan ben je van harte welkom bij de bijeenkomst ‘Dare to be aware’ op 6 oktober.