‘Mantelzorg gaat meer invloed krijgen op ons werk’
De een moet plotseling en voor beperkte tijd mantelzorg geven, de ander (bijna) een heel leven lang. Met de toenemende vergrijzing is één ding duidelijk: in de toekomst moeten meer mensen hun werk combineren met mantelzorg. Hoe bereiden we ons daarop voor? De SER werkt aan een advies hierover.
Tekst: Berber Bijma | Leestijd: 4 minuten
Aan het woord:
Irmgard Borghouts, hoogleraar HRM en sociale zekerheid en SER-kroonlid
Ruben Houweling, hoogleraar arbeidsrecht en SER-kroonlid
“Mantelzorg overkomt je. Vrijwel iedereen krijgt er in de loop van het leven mee te maken”, zegt Irmgard Borghouts. Ze is hoogleraar HRM en sociale zekerheid en SER-kroonlid. Vanuit die laatste functie is ze lid van de SER-commissie die een advies voorbereidt over mantelzorg en werk. “Als je twee ouders en twee schoonouders hebt, is de kans heel groot dat je met mantelzorg te maken krijgt, ook omdat dementie steeds meer mensen treft.”
Met naar verhouding steeds minder jongeren en steeds meer ouderen én krapte op de arbeidsmarkt, is duidelijk dat de formele (betaalde) zorg niet alle zorg kan leveren die in de toekomst nodig is. Borghouts: “Op dit moment werkt 1 op de 7 werkenden in de zorg. Als we niets doen, is dat 1 op de 4 in 2040 en in 2060 zelfs 1 op de 3. Dat is onmogelijk. We zien dus aankomen dat de vraag naar mantelzorg gaat toenemen. Dat kan een knelpunt worden, zeker in combinatie met werk.”
De uitdaging is ingewikkeld, zegt Ruben Houweling, hoogleraar arbeidsrecht, SER-kroonlid en voorzitter van de adviescommissie Mantelzorg en Werk. Nu al combineren 2 miljoen Nederlanders werk en mantelzorg. “Vanuit arbeidsmarktperspectief willen we graag dat meer mensen gaan werken en dat ze meer uren gaan werken. Vanuit zorgperspectief hebben we echter ook mensen nodig die tijd maken voor mantelzorg; er wordt dus in toenemende mate van twee kanten aan ze getrokken. Eigenlijk is het een perfect storm op de arbeidsmarkt. Hoe zorgen we ervoor dat mantelzorgers het ook in de toekomst volhouden? Juist omdat we het knelpunt zien aankomen, moeten we nú kijken wat we kunnen doen om de scherpe randjes ervan af te halen.”
Integrale visie
De combinatie van zorg en werk is bij uitstek een onderwerp dat op het pad van de SER ligt, zegt Houweling. “Juist bij mantelzorg komen het sociale en het economische samen. We willen een zorgzame samenleving én een economie die blijft draaien.”
Het onderwerp mantelzorg past ook goed bij de Brede Welvaart-doelstelling en de agenda van de SER, zegt Borghouts. “Waardig werk, sociale zekerheid, ondernemerschap, inclusie, participatie – dat zijn thema’s die in SER-verband aan de orde zijn. Ze raken aan brede welvaart én ze hebben te maken met mantelzorg.” Houweling: “In het SER-advies willen we mantelzorg in dat brede perspectief plaatsen, in de context van al die andere onderwerpen die eraan raken. Mantelzorg vraagt bijvoorbeeld flexibiliteit van de werkgever, maar ook ondersteuning van de gemeente, wellicht aanpassingen in de huisvesting. Het kan effect hebben op je inkomen of je loopbaanperspectief, bijvoorbeeld als je een dag minder gaat werken. Dat complexe geheel is belangrijk om een goed beeld te krijgen van waar we het over hebben. We willen met een integrale visie komen.”
‘We willen een zorgzame samenleving én een economie die blijft draaien’
De SER-adviescommissie sprak de afgelopen maanden al met onder meer mantelzorgers, werkgevers en deskundigen. Houweling: “Van mantelzorgers horen we steeds: normaliseer dit onderwerp. Zorg dat het gewoon wordt om erover te praten, bijvoorbeeld voor kinderen die mantelzorger zijn voor hun ouder. Als we er meer over praten, ook op de werkvloer, ontstaat er wederzijds begrip.” De jaarlijkse Dag van de Mantelzorg op 10 november is wat dat betreft zeker welkom, vult Borghouts aan. “Er kan eigenlijk niet genoeg aandacht voor mantelzorg zijn. Daarom werken we nu aan een breed gedragen advies, in nauwe samenwerking met werkgevers- en werknemersorganisaties. Iedereen heeft er belang bij, maar dient hiervoor ook eigen verantwoordelijkheid te dragen. Op de korte, middellange en langere termijn zijn medewerking én samenwerking onmisbaar.’’
Sociaal risico
De ene mantelzorger is de andere niet, benadrukken Borghouts en Houweling, ook naar aanleiding van de gesprekken die de commissie voerde. “Of je in de palliatieve fase tijdelijk voor een ouder zorgt, is een heel andere situatie dan wanneer je structureel mantelzorger bent voor een kind of een broer of zus”, zegt Borghouts.
Houweling: “Bovendien spelen culturele verschillen een rol. Mensen met een migratieachtergrond zeggen soms: ‘Hoezo ben ik mantelzorger; het is toch mijn váder voor wie ik zorg?’ Daarnaast zien we dat vrouwen die in de zorg werken binnen de familie vaak vanuit een soort vanzelfsprekendheid de rol van mantelzorger krijgen: ‘Jij hebt er verstand van.’ Het toenemende belang van mantelzorg kan anti-emanciperend uitwerken, met alle gevolgen van dien. De financiële zelfstandigheid van vrouwen kan bijvoorbeeld in gevaar komen, als ze minder gaan werken of stoppen met werken om te kunnen mantelzorgen. Ook van werkgeverskant zit hier een risico: door mantelzorg kunnen werknemers uitvallen, terwijl we dat juist moeten proberen te voorkomen. Zeker in de zorg hebben we de mensen keihard nodig de komende jaren.”
Gerelateerde artikelen
‘De financiële zelfstandigheid van vrouwen kan in gevaar komen als ze minder gaan werken’
Met het oog op alle verschillen in mantelzorg(ers) is maatwerk gewenst. Toch moeten we daar vooral niet in doorslaan. Houweling: “Mantelzorgers hebben nu aan het regelwerk rond zorg en mantelzorg soms al een extra baan, naast de daadwerkelijke mantelzorg die ze leveren. Dat moeten we vooral niet ingewikkelder maken.”
Een onderwerp dat wat Borghouts betreft aandacht mag krijgen, is mantelzorg als sociaal risico. “We hebben wel collectieve regelingen voor bijvoorbeeld arbeidsongeschiktheid of werkloosheid, maar niet voor mantelzorg. Terwijl je dat net zo goed onverwacht kan overkomen. Moeten we mantelzorg niet een plek geven in ons socialezekerheidsstelsel? Dat lijkt mij de moeite waard om te doordenken.”
